پارامتر های موثر در طراحی تونل قطعه شماره 2 آزاد راه قزوین- رشت

اگر حفر قنوات بخشی از عرضه تونلسازی محسوب شود آنگاه قدمت این فن به 2800 سال قبل از میلاد بر می گردد زیرا باستان شناسان معتقدند که حفر قنوات در مصر و ایران از آن زمانها معمول بوده است تذکر این نکته در اینجا در خور توجه است که در سال 1962 طول کل قنوات در ایران را 160000 کیلومتر تخمین زده اند اگر از این مورد که ذکر شد صرفنظر شود اولین تونل زیرآبی در

دسته بندی	فنی و مهندسی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	3395 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	82

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

مقدمه

1- مطالعات زمین شناسی مهندسی مسیر

1-1-وضعیت توپوگرافی

2-1-چینه شناسی

3-1-سنگهای تشکیل دهنده

4-1-خصوصیت مکانیکی و فیزیکی و شیمیائی سنگها

5-1-وضعیت آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی و نفوذپذیری سنگها

6-1-تکنونیک و تأثیر نیروهای زمین ساختی و لرزه خیزی محدوده تونل

7-1-موقعیت دهانه و ترانشه های ورودی و خروجی تونل

2- بررسی نیروهای وارده بر فضاهای زیرزمینی

1-2-تنش در پوسته زمین

2-2-مثالی از وضعیت تنش های ثقلی

3-2-تعریف تمرکز تنش

4-2-توزیع تنش

6-2-ضریب ایمنی

7-2-تنش حول فضای زیرزمینی با مقطع دیواری

8-2-ارزشیابی پایداری طبیعی دیوارة تونل

9-2-تعیین زمان پایداری مقاطع با توجه به روش اجراء

3- عملیات مورد نیاز برای حفر تونل با روش حفاری و انفجار

1-3-نوع سیستم حفاری

2-3-انواع چال در حفر تونل

3-3-برش

4-3-مواد منفجره مصرفی برای حفر تونل

5-3-محاسبات مربوط به حفر تونل با چال زاویه ای V شکل در شرایط نرمال

6-3-تهویة تونل

4- سیستم نگهداری تونل

1-4-پیچ سقفها یا راک بولتها

2-4-پیچ سقفهای منبسط شونده

3-4-پیچ سقفهای چسبی یا رزینی

4-4-نگهداری توسط بتن

5-4-خلاصه طراحی نگهداری تونل

6-4-طرح انتخابی در تونل شمارة 2

7-4-طراحی پوشش نهایی

8-4-مثلث بندی تونلهای شمارة 2

9-4-روسازی داخل تونل

10-4-چگونگی نصب و مشخصات عایق جدارة تونل

11-4-حداقل ماشین آلات مورد نیاز

II خلاصه اجرای تونل

- نقشه فتوژئولوژی محدودة تونل شمارة 2

- پروفیل طولی زمین شناسی تونل شماره 2

- مقطع طولی، نتایج زمین شناسی و طراحی سازه ای

- نمای پرتال ورودی و خروجی

- منابع

مقدمه

1- مطالعات زمین شناسی مهندسی مسیر

1-1-وضعیت توپوگرافی

2-1-چینه شناسی

3-1-سنگهای تشکیل دهنده

4-1-خصوصیت مکانیکی و فیزیکی و شیمیائی سنگها

5-1-وضعیت آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی و نفوذپذیری سنگها

6-1-تکنونیک و تأثیر نیروهای زمین ساختی و لرزه خیزی محدوده تونل

7-1-موقعیت دهانه و ترانشه های ورودی و خروجی تونل

2- بررسی نیروهای وارده بر فضاهای زیرزمینی

1-2-تنش در پوسته زمین

2-2-مثالی از وضعیت تنش های ثقلی

3-2-تعریف تمرکز تنش

6-2-ضریب ایمنی

7-2-تنش حول فضای زیرزمینی با مقطع دیواری

8-2-ارزشیابی پایداری طبیعی دیوارة تونل

9-2-تعیین زمان پایداری مقاطع با توجه به روش اجراء

3- عملیات مورد نیاز برای حفر تونل با روش حفاری و انفجار

1-3-نوع سیستم حفاری

2-3-انواع چال در حفر تونل

3-3-برش

4-3-مواد منفجره مصرفی برای حفر تونل

5-3-محاسبات مربوط به حفر تونل با چال زاویه ای V شکل در شرایط نرمال

6-3-تهویة تونل

4- سیستم نگهداری تونل

1-4-پیچ سقفها یا راک بولتها

2-4-پیچ سقفهای منبسط شونده

3-4-پیچ سقفهای چسبی یا رزینی

4-4-نگهداری توسط بتن

5-4-خلاصه طراحی نگهداری تونل

6-4-طرح انتخابی در تونل شمارة 2

7-4-طراحی پوشش نهایی

8-4-مثلث بندی تونلهای شمارة 2

9-4-روسازی داخل تونل

10-4-چگونگی نصب و مشخصات عایق جدارة تونل

11-4-حداقل ماشین آلات مورد نیاز

II خلاصه اجرای تونل

- نقشه فتوژئولوژی محدودة تونل شمارة 2

- پروفیل طولی زمین شناسی تونل شماره 2

- مقطع طولی، نتایج زمین شناسی و طراحی سازه ای

- نمای پرتال ورودی و خروجی

- منابع

• · مقدمه:

اگر حفر قنوات بخشی از عرضه تونلسازی محسوب شود آنگاه قدمت این فن به 2800 سال قبل از میلاد بر می گردد. زیرا باستان شناسان معتقدند که حفر قنوات در مصر و ایران از آن زمانها معمول بوده است. تذکر این نکته در اینجا در خور توجه است که در سال 1962 طول کل قنوات در ایران را 160000 کیلومتر تخمین زده اند. اگر از این مورد که ذکر شد صرفنظر شود اولین تونل زیرآبی در 2170 سال قبل از میلاد در زمان بابلیها در زیر رودخانه فرات و بطول یک کیلومتر ساخته شد که هر چند بصورت حفاری تونل اجرا نشده است ولی همین، کار حداقل تجربه و تبحر معماران آن عصر را نشان می دهد. از این نوع کار دیگر اجرا نشده است تا 4000 سال بعد که در 1825 تونل تیمز زیر رودخانة تیمزندن ساخته شد. تونل زنی درون سنگها به علت شکل حفاری و عدم امکانات و عدم نیاز به جزء موارد بسیار محدود – فقط در دو قرن اخیر توسعه یافت. هر چند اختراع باروت به قرنها قبل برمی گردد و بعضی آنرا حتی به قرن دوم میلادی نسبت می دهند ولی کاربرد آن در شکستن سنگها احتمالاً در قرن 16 بوده است و اختراع دینامیت در قرن 19 موجب تحولات تدریجی و اساسی در سهولت ایجاد تونل در سنگها شد گرچه ایجاد تونل در سنگها به علت سختی سنگ به مواد منفجره و یا وسایل بسیار سخت و برنده دارد ولی در سنگهای خیلی نرم و در رسوبات سخت نشده، مشکل تونل زنی به لحاظ نگهداری تونل است. بطوریکه تا قبل از اختراع شیلد در سال 1812 ، ایجاد تونلهای بزرگ مقطع در رسوبات سست فوق العاده مشکل می نمود. اولین کاربرد شیلد در 1825 در حفر تونل زیر رودخانه تیمز بود. هر چند حفر این تونل 5/1 کیلومتری حدود 18 سال طول کشید. با گسترش شهرها، اختراع ترنها، افزایش جمعیت، پیشرفت صنایع و نیاز مبرم به معادن گسترش شبکه های زیرزمینی هم به منظور انتقال آب و فاضلاب و نیز در پیشروی معادن و غیره ضرورت یافت و با سرعت روزافزون از اواخر قرن 19 تا کنون پیشرفتهای چشمگیری حاصل گردیده است. بگونه ای که در سالهای اخیر استفاده از ماشینهای حفر تمام مقطع تونل رشد سریعی داشته است. ایده استفاده از این ماشینها از زمانهای دور است. اولین ثبت شده در امریکا توسط جان ویلسون در سال 1856 برای تونل هوساک در ماساچوست بوده است ولی تنها توانسته 3 متر از تونل 7600 متری را حفر نماید در دهه های اخیر توسعه بسیار زیادی پیدا کرده بطوری که در بسیاری از موارد بعنوان اولین گزینه برای حفر تونل می باشد.

بدین وسیله از استاد گرامی جناب آقای مهندس اورعی که راهنما، باعث و مشوق اینجانب بودند تشکر و قدردانی می نمایم. همچنین از مدیر عامل شرکت راه و ساختمان پاریز و از مهندس اصغری و مهندس شمسینی که مساعدت و یاری ایشان باعث دلگرمی شد تشکر و قدردانی می نمایم.

با تمام تلاشهای صورت گرفته جهت ارائه پروژه ای که تمام موارد در آن لحاظ شده باشد، قویاً معتقدیم که کار انجام شده خالی از اشکالات فراوان نبوده و به این جهت از کلیه سروران و اساتید محترم که این پایان نامه را مطالعه می فرمایند درخواست عنایت و راهنمایی را دارم.

با تشکر – فاضل یحیائی الیزئی

زمستان 1384

فصل اول

مطالعات زمین شناسی مهندسی مسیر

1-1- وضعیت توپوگرافی

تونل شماره 2 ، یک تونل قوسی است که فاصله کیلومتر 417+24 الی 702+24 به طول 285 متر در یک توده سنگهای آتشفشانی حفاری می گردد تردد سنگهای آتشفشانی دارای یک پوشش از نهشته های سیلابی متشکل از مخلوط شن و ماسه است که توپوگرافی نسبتاً ملایم بوجود آورده است. و قسمت هائی که بصورت پرتگاه در نقشه توپوگرافی نشان داده شده است بعلت دست کاری هائی است که برای بهره برداری از مخلوط شن و ماسه صورت گرفته است.

همانطور که در نقشه توپوگرافی و فتوکپی عکس هوائی مشهود است: پیشرفتگی ارتفاعات بصورت دماغه بطرف دره رودخانه سفیدرود باعث شده است که جاده آسفالته فعلی که بموازات رودخانه کشیده شده است در فاصله کیلومتر 24 الی 25 با یک انحنا تند اجرا گردد. در مورد آزادراه امامزاده هاشم – منجیل برای احتراز از چنین پیچ و خم تند ناچار یک تونل قوسی بطول 285 متر طراحی گردیده است.

خط الرأس دماغه ای که تونل در آن حفر می گردد بر فراز محور تونل 274 متر از سطح دریا ارتفاع دارد – و این در حالیست که ارتفاع کف تونل در دهانه های شمالی و جنوبی به ترتیب 173 و 179 متر از سطح دریا می باشد.

شیب طولی سطح زمین در مجاورت دهانه شمالی 20 درجه و شیب عرضی آن 25 درجه می باشد. در مجاور دهانه جنوبی تونل شیب طولی سطح زمین تند بوده به حدود 65 درجه می رسد و بطور کلی توپوگرافی در محدوده دهانه جنوبی ناهنجار می باشد.

با توجه به موقعیت لایه بندی سنگ ها و توپوگرافی زمین دهانه های تونل در کیلومترهای 417+24 و 702+24 مشخص گردیده اند.

عکس شماره 1 محل دهانه جنوبی و محور تونل شماره 2 را نشان می دهد.

دهانه جنوبی و محور تونل شماره 2

2-1- چینه شناسی

تونل در سنگ های آذرین از نوع آتشفشانی متعلق به دوره ائوسن مربوط به سازند کرج حفاری می گردد. بجز آن در محدوده مجاور تونل نهشته های سیلابی مربوط به کواترنر از نوع مخلوط شن و ماسه با گسترش زیاد به چشم می خورد. در زیر این نهشته های آبرفتی رسوبات دانه ریز متشکل از رس و سیلت بطور موضعی دیده می شود که یک نمونه آن مجاور دهانه شمالی تونل در دیواره ترانشه قابل رؤیت می باشد.

3-1- سنگهای تشکیل دهندهبا توجه به پروفیل طولی زمین شناسی ملاحظه می گردد که تونل شماره 2 به طول 285 متر از کیلومتر 417+24 تا کیلومتر 702+24 تماماً در لایه های سخت سنگ آتشفشانی قرار خواهد گرفت. ضخامت لایه های تشکیل دهنده متغیر بوده و امتداد آنها معمولاً شمال غربی – جنوبغربی و شیب لایه ها 26 درجه به طرف شمال شرق می باشد. سنگهای مذکور توسط رسوبات آبرفتی از نوع مخلوط شن و ماسه بصورت دگرشیب پوشیده شده است.

سنگهای تشکیل دهنده تونل از دهانه ورودی (جنوبی) تا دهانه خروجی (شمالی) به شرح زیر می باشد.

1/ 3- قبل از دهانه جنوبی ترانشه ای حفر می گردد که در سنگ برش آتشفشانی و نهشته های سیلابی (مخلوط شن و ماسه) قرار خواهد گرفت. در سمت غرب بیشتر برش های آتشفشانی ظاهر خواهند شد – ابعاد دانه های برش از 15 سانتیمتر تا یک متر متغیر است. در سمت شرقی ترانشه رسوبات آبرفتی متشکل از مخلوط شن و ماسه وجود دارد که بصورت کلاهکی روی برش و سنگ های مقاوم اندزیتی را پوشش می دهد. ابعاد دانه ها در حد شن متوسط تا شن درشت می باشد و حدود 10 الی 15 درصد دانه در ابعاد قلوه سنگ می باشد. جنس دانه ها اکثراً از نوع آذرین و از 2 الی 25 سانتیمتر متغیر می باشند. و به سبب جابجائی دانه ها فاقد گوشه بوده و کرویت خوبی پیدا نموده اند.

این رسوبات بصورت کنگلومرای غیر متحجر در محدوده شرقی تونل شماره 2 با ضخامت بیشتری قابل ملاحظه اند و ضخامت آنها 70 تا 100 متر برآورد می گردد.

در حال حاضر به عنوان معادن شن و ماسه مورد بهره برداری قرار دارند. مقاومت دانه های تشکیل دهنده رسوبات آبرفتی مذکور در حد خیلی خوب است و به خاطر نزدیکی به پروژه آزادراه امامزاده هاشم – منجیل به عنوان منابع شن و ماسه و خاکریزها و برای تهیه بتن و قشرهای آسفالتی می تواند استفاده گردد. عکس شماره 2 برش آتشفشانی در ترانشه ورودی تونل شماره 2 را نشان می دهد و عکس شماره 3 رسوبات آبرفتی را نشان می دهد. و عکس شماره 3 رسوبات آبرفتی را نشان می دهد که دارای دانه های یکنواخت در حد شن متوسط تا درشت می باشد. عکس شماره 4 سیمان رسوبات آبرفتی را نشان می دهد.

برش آتشفشانی

فت. ولی دیواره شرقی تونل فقط 1 الی چند متر از رسوبات شنی فاصله خواهد داشت و محتمل است در بعضی نقاط حتی دیواره شرقی در رسوبات شنی قرار گیرد.

لایه های آندزیتی به علت استحکام زیاد عدم فرسایش پذیری در سطح زمین به صورت صخره دیده می شوند. رنگ سنگ های آندزیتی خاکستری تیره است دارای شکستگی خیلی کم و معمولاً امتداد لایه ها W24⁰ N و E24⁰ S و شیب لایه ها 26 درجه بطرف شمالشرق است. ضخامت لایه ها زیاد و تا 10 الی 20 متر می رسد.

3/ 3- از کیلومتر 650+24 تا کیلومتر 480+24 به طول حدود 170 متر در لایه های آندزیتی ضخیم لایه قرار خواهد گرفت که دارای بافت متراکم بوده و مقاومت خیلی خوب دارند.

4/3- از کیلومتر 480+24 تا کیلومتر 410+24 به طول حدود 70 متر تناوب لایه های آندزیت مقاوم و توف های ریونیتی نیمه مقاوم وجود دارند. امتداد لایه بندی با هم E24⁰ W-S 24⁰N و شیب 26 درجه به طرف شمالشرق است. لایه بندی با ضخامت 2 الی 10 متر بطور هم شیب.

مقاومت اندزیت خیلی خوب ولی مقاومت توف ها نسبتاً پایین می باشد.

عکس شماره 5- مرز آندزیت های مقاوم با تناوب توف و اندزیت را در مقطع نشان می دهد.

عکس شماره 6- مرز را در روی سطح زمین نشان می دهد عکس به طرف غرب گرفته شده است.

عکس شماره 7- لایه های تشکیل دهنده را در کیلومتر 400+24 (ترانشه قبل از دهانه شمالی) نشان می دهد. بطوریکه سنگ های توف در زیر و روی آن عدسی میکرو کنگلومرا و سپس بطور دگرشیب با لایه های قبلی قابل مشاهده است. مجموعاً با رسوبات آبرفتی از نوع مخلوط شن و ماسه پوشیده شده اند.

مرز آندزیت های مقاوم و تناوب اندزیت و توف را در تونل شماره 2 نشان می دهد.

Af : سنگهای توف ریولیتی

Am : سنگهای ضخیم لایه آندزیتی

مرز بین آندزیت های مقاوم با تناوب توف و اندزیت را نشان می دهد.

عکس به طرف غرب گرفته شده است.

Anm : سنگهای آندزیتی نازک لایه مقاوم

Af : سنگهای آندزیتی قابل فرسایش

4-1-خصوصیت مکانیکی و فیزیکی و شیمیایی سنگها

تونل مذکور در مجموعه ای از سنگهای آندزیتی مقاوم قابل فرسایش قرار خواهد گرفت که لایه های آندزیتی مقاوم دارای بافت ریز بوده و از تراکم بالایی برخوردار بوده و تغییر شکل پذیری در آنها بسیار اندک می باشد بطوریکه مقاومت فشاری در این سنگها بیش از 1800 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع تخمین زده می شود و لایه های آندزیتی قابل فرسایش به علت وفور ذرات بیوتیتی و توفی در مقابل عوامل جوی، قابل فرسایش بوده و تغییر شکل پذیر هستند بطوری که مقاومت فشاری در لایه های سنگی تازه و تجزیه نشده بالاتر از 800 کیلوگرم بر سانتیمترمربع می باشد که از نظر حفاری مشکل خاصی نداشته و به مدت یک الی دو ماه نیز پس از حفاری و شاتکریت قسمت سطحی تونل، بدون پوشش موقت می تواند پایداری و ایستائی کافی را داشته باشد.

5- 1-وضعیت آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی و نفوذپذیری سنگها

1/5- با توجه به سنگهای تشکیل دهنده تونل و موقعیت رودخانه سفیدرود و نحوه قرار گرفتن خط پروژه تونل شماره 2 ملاحظه می گردد که رودخانه مزبور در محدوده تونل در رقوم ارتفاعی کمتری قرار گرفته. و از طرف دیگر وجود آبرفت های شنی باعث گردیده است که آبهای سطحی حاصل از نزولات جوی به طرفین تونل زهکشی گردند.

2/5- بعلت دانه ریزی سنگ های آندزیتی فضای خالی در سنگ ها بسیار کم است و در واقع بعلت ناچیز بودن تخلخل در سنگ می توان گفت سنگ ها حالت نفوذناپذیر دارند.

3/5- شکاف و درزه و شیارهائی که در طبقات و قشرها و لایه ها در سطح زمین وجود دارد اکثراً توسط مواد ثانویه از نوع سیلیس و کلسیت پر گردیده و مانع نفوذ آبهای سطحی خواهد شد.

با توجه به بندهای فوق در موقع حفاری امکان برخورد به آبهای زیرزمینی نیست و امکان نفوذ آبهای سطحی خیلی کم می باشد.

6- 1-تکتونیک و تأثیر نیروهای زمین ساختی و لرزه خیزی محدوده تونل:

1/6- در محدوده تونل شماره 2 گسل خالی بشرح زیر وجود دارند:

گسل 1F :

در کیلومتر 705+24 با امتداد شرق به غرب (طبق نقشه) شیب صفحه گسل نزدیک به قائم بوده و مرز بین سنگهای آتشفشانی با رسوبات آبرفتی می باشد. امتداد این گسل تقریباً عمود بر امتداد مسیر راه می باشد.

گسل 2F :

این گسل در کیلومتر 690+24 با امتداد تقریبی شرق به غرب تونل را قطع می کند. شیب صفحه گسل قائم می باشد و در سنگهای اندزیتی بوجود آمده است که در اثر آن لایه ها به اندازه 70 سانتیمتر در جهت قائم جابجا شده اند.

امتداد این گسل کم و بیش عمود بر امتداد تونل است.

پارامتر های موثر در طراحی تونل قطعه شماره 2 آزاد راه قزوینچینه شناسیوضعیت توپوگرافی

بورس سنتی یا الکترونیکی

توسعه‌ و پیشرفت‌ فناورى‌ اطلاعات‌‌ و پیدایش عصر مجازی، شدیدترین‌ موج‌ تغییر را در زندگى‌ بشر سبب‌ شده‌ است در این‌ میان‌ تجارت‌ الکترونیک‌ به‌ عنوان‌ یکى‌ از ضروریات‌ پیشرفت‌ اقتصادى‌ کشورها بیش‌ از همه‌ رخ‌ مى‌نماید تجارت‌ الکترونیکى‌ فعالیت‌هاى‌ گوناگونى‌ از قبیل‌ مبادله‌ الکترونیکى‌ کالا و خدمات، تحویل‌ فورى‌ مطالب‌ دیجیتال، انتقال‌ الکترونیکى‌

دسته بندی	بورس و کالا
فرمت فایل	doc
حجم فایل	140 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	69

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

چکیده	...........................................
مقدمه	...........................................
بخش اول
تاریخچه، تعاریف و اصطلاحات	...........................................
تاریخچه بورس در جهان	...........................................
تاریخچه‌ی بازار اوراق بهادار ایران	...........................................
تعاریف و اصطلاحات	...........................................
بخش دوم
مبانی بورس	...........................................
چرخه خرید سهام	...........................................
درخواست فروش	...........................................
ساعت انجام معامله	...........................................
نحوه انجام معامله	...........................................
ورود سفارش به سامانه معاملاتی	...........................................
سازوکار معاملات	...........................................
تسویه و پایاپای	...........................................
روشهای تحلیل گری قیمت سهام	...........................................
بخش سوم	...........................................
بورس الکترونیک	...........................................
مبادلات الکترونیک در بازار های مالی	...........................................
نگاهی به ساختار بازار های الکترونیک	...........................................
گسترش شبکه های ارتباطی الکترونیک	...........................................
سیستم های الکترونیک در سایر بازارها	...........................................
آیا بازار های الکترونیک اجتناب ناپذیرند	...........................................
نحوهء عملکرد بورس الکترونیک	...........................................
مشکلات سرمایه‌گذاری آنلاین	...........................................
جوانب حقوقی خرید و فروش الکترونیک سهام	...........................................
بخش چهارم	...........................................
مقایسه،راهکارها و نتیجه گیری	...........................................
نقش فن‌آوری اطلاعات در بازار سرمایه ایران	...........................................
گیری فن آوری اطلاعات در بورس های جهان	...........................................
بازار بورس ایران از سنتی تا الکترونیکی	...........................................
راهکارهای توسعه فناوری اطلاعات در بورس ایران	...........................................
نتیجه‌گیری و پینشهادات	...........................................
منابع و مآخذ	...........................................

چکیده

هدف این مقاله بهبود درک مفاهیم فناوری، داد و ستد سنتی و الکترونیکی سهام در بازار بورس ایران می باشد. این مقاله، تاثیر فناوری اطلاعات در توسعه بازار سرمایه را مورد بررسی قرار می دهد. بکار گیری صحیح این‌ فناوری موجب توسعه فرایند دادوستد الکترونیک سهام خواهد بود. بدون شک فرهنگ سازی و درک مفاهیم تکنولوژی اطلاعات و بکار گیری آن در زمینه فوق الذکر موجبات افزایش کارایی بازار بورس را فراهم می آورد.

کلید واژه ها: بورس، داد و ستد سهام، داد و ستد الکترونیکی سهام، فناوری اطلاعات،تجارت الکترونیک

مقدمه:

توسعه‌ و پیشرفت‌ فناورى‌ اطلاعات‌‌ و پیدایش عصر مجازی، شدیدترین‌ موج‌ تغییر را در زندگى‌ بشر سبب‌ شده‌ است. در این‌ میان‌ تجارت‌ الکترونیک‌ به‌ عنوان‌ یکى‌ از ضروریات‌ پیشرفت‌ اقتصادى‌ کشورها بیش‌ از همه‌ رخ‌ مى‌نماید. تجارت‌ الکترونیکى‌ فعالیت‌هاى‌ گوناگونى‌ از قبیل‌ مبادله‌ الکترونیکى‌ کالا و خدمات، تحویل‌ فورى‌ مطالب‌ دیجیتال، انتقال‌ الکترونیکى‌ وجوه، مبادله‌ الکترونیکى‌ سهام، بارنامه‌ الکترونیکی، طرح‌هاى‌ تجاری، طراحى‌ و مهندسى‌ مشترک، منبع‌ یابی، خریدهاى‌ دولتی، بازاریابى‌ مستقیم‌ و خدمات‌ پس‌ از فروش‌ را در بر مى‌گیرد. امروزه‌ دیگر اهمیت‌ تجارت‌ الکترونیک‌ به‌ عنوان‌ یکى‌ از ضروریات‌ پیشرفت‌ اقتصادى‌ کشورها نیاز به‌ توصیف‌ ندارد.در این‌ میان‌ برخى‌ سازمان‌هاى‌ بین‌المللى‌ و از جمله‌ مهم‌ترین‌ آنها، کمیسیون‌ حقوق‌ تجارت‌ بین‌الملل‌ سازمان‌ ملل‌ متحد نسبت‌ به‌ تصویب‌ قوانین‌ مرتبط‌ با ترویج‌ و تسهیل‌ تجارت‌ الکترونیک‌ اقدام‌ نمودند.

قانون‌ نمونه‌ آنسیترال‌ در مورد تجارت‌ الکترونیکى در سال‌ 1996 توسط‌ کمیسیون‌ حقوق‌ تجارت‌ بین‌الملل‌ سازمان‌ ملل‌ متحد پذیرفته‌ شد. این‌ قانون‌ در پاسخ‌ به‌ یک‌ تغییر اساسى‌ در ابزارهاى‌ برقرارى‌ ارتباطات‌ با استفاده‌ از کامپیوتر یا سایر تکنیک‌هاى‌ جدید در انجام‌ تجارت‌ و به‌ عنوان‌ یک‌ نمونه‌ براى‌ کشورها جهت‌ ارزیابى‌ و نوسازى‌ دیدگاه‌ها و رویه‌هاى‌ حقوقى‌ در زمینه‌ روابط‌ تجارى‌ که‌ مستلزم‌ استفاده‌ از کامپیوتر یا سایر تکنیک‌هاى‌ جدید ارتباطى‌ است‌ تهیه‌ شد. پس‌ از پذیرش‌ قانون‌ نمونه‌ آنسیترال‌ در مورد تجارت‌ الکترونیک، کمیسیون‌ حقوق‌ تجارت‌ بین‌الملل‌ سازمان‌ ملل‌ متحد تصمیم‌ گرفت‌ تا موضوعات‌ مربوط‌ به‌ امضاى‌ الکترونیکى‌ و مراجع‌ گواهى‌ را در دستور کار خود قرار دهد. این‌ کمیسیون‌ در 5 جولاى‌ 2001، قانون‌ نمونه‌ آنسیترال‌ در مورد امضاهاى‌ الکترونیکى را همراه‌ با راهنماى‌ اجراى‌ قانون‌ مورد تصویب‌ قرار داد تا براى‌ دولت‌هایى‌ که‌ با سیستم‌هاى‌ اقتصادی، اجتماعى‌ و حقوقى‌ مختلف‌ جهت‌ توسعه‌ روابط‌ اقتصادى‌ بین‌المللى‌ اقدام‌ مى‌کنند، استفاده‌ از امضاهاى‌ الکترونیکى‌ را در یک‌ روش‌ قابل‌ قبول‌ تسهیل‌ نماید.وجه‌ مشترک‌ بیشتر نظام‌هاى‌ حقوقى‌ و نیز قوانین‌ نمونه‌ و ارشادى‌ که‌ در این‌ باره‌ تصویب‌ شده‌ است‌ مبتنى‌ بر «نوشته» دانستن‌ «داده‌ پیام» و منع‌ عدم‌ پذیرش‌ «داده‌ پیام» به‌ صرف‌ شکل‌ و قالب‌ آن‌ است. ضمن‌ این‌ که‌ قواعدى‌ براى‌ تضمین‌ اصالت، صحت‌ و در مجموع‌ قابل‌ اعتماد ساختن‌ دلیل‌ الکترونیکى‌ تنظیم‌ شده‌ است.

با ذکر این‌ مقدمه‌ اشاره‌ مى‌نماییم‌ یکى‌ از مسایل‌ مهم‌ موجود نحوه‌ انجام‌ معاملات‌ الکترونیک‌ در بورس‌ اوراق‌ بهادار است.

بدیهی است که انجام معاملات در بورس الکترونیک سبب افزایش سرعت عملیات، کاهش بوروکراسی و مهم‌تر از همه کاهش هزینه‌های معاملات شده و بدین ترتیب سهولت مشارکت در بازار بورس، سبب رونق بورس و کارایی شبکه اقتصادی می‌گردد.

براساس‌ همین‌ اهمیت‌ است‌ که‌ بند (ب) ماده‌ 15 قانون‌ برنامه‌ چهارم‌ توسعه‌ اقتصادی، اجتماعى‌ و فرهنگى‌ جمهورى‌ اسلامى‌ ایران، مقرر داشته‌‌ «شوراى‌ بورس‌ موظف‌ است‌ نسبت‌ به‌ طراحى‌ و راه‌اندازى‌ شبکه‌ ملى‌ داد و ستد الکترونیک‌ اوراق‌ بهادار در چارچوب‌ نظام‌ جامع‌ پرداخت‌ و تدوین‌ چارچوب‌ تنظیمى‌ و نظارتى‌ و ساز و کار اجرایى‌ آن‌ اقدام‌ نماید». در این مختصر، ابتدا الزاماتی که دستورالعمل اجرایی سازمان بورس مستقیماً بر عهدۀ کارگزاران قرار داده مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس مقررات قانون تجارت الکترونیک که خرید و فروش الکترونیک سهام را تحت تأثیر قرار می‌دهند مورد مداقه قرار خواهند گرفت. از آنجا که کلید حل مسألۀ معاملات الکترونیک در گروی اثبات وقوع و قابلیت استناد آن می‌باشد، فلذا آنچه که در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد بیشتر ناظر به مسائل مربوط به ادله می‌باشد. خوشبختانه تصویب آیین‌نامۀ اجرایی مادۀ 32 قانون تجارت الکترونیکی مصوب11/6/1386 هیأت وزیران بسیاری از مشکلاتی را که در اجرای معاملات الکترونیکی وجود دارد رفع خواهد کرد و از این باب بخش اعظم مواد قانون تجارت الکترونیکی جنبۀ اجرایی پیدا خواهد کرد.

تاریخچه بورس در جهان

اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط اولین شرکت چند ملیتی به نام «کمپانی هند شرقی هلند» پدیدار شد. به همین نحو، شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» اولین شرکتی بود که سهام منتشر کرد. این شرکت به مرحله‎ای رسیده بود که می‌بایست در امور اقتصادی خود تغییر ساختار دهد و با اقدام به عرضه عمومی، در حقیقت در زمان خود به اقدامی انقلابی دست زد.

بورس آمستردام در سپتامبر 1602، شش ماه پس از تشکیل شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» تأسیس شد. شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» از سلسله عواملی برای نیل به موفقیت برخوردار بود: 50 هزار نفر کارمند غیر نظامی با ارتش خصوصی مشتمل بر 40 ناوجنگی، 30 نفر ملوان و 10 هزار خدمه و البته گردش فزاینده سود. کل کشور هلند تجدید حیات یافت.

این شرکت با وجود بازاری برای سهام و اوراق قرضه خود، احتمالاً قویترین اقتصاد در تاریخ جهان را داشته است. به نظر می‎رسد که شرکتی با ارتش و ناو جنگی خصوصی هیچگاه در آینده در هیچ بازاری پدیدار نشود. کلید موفقیت این شرکت درحقیقت حضور «عموم» در مالکیت آن بوده است. این امر انباشتن 5/6 میلیون گیلدر ]واحد پیشین پول هلند[ را برای آن شرکت به ارمغان آورد. همچنین «بورس» باعث شد تا شرکت بتواند برای رفع نیارهای کوتاه مدت خود، اوراق قرضه منتشر کند. به این ترتیب، اولین بورس اوراق بهادار، محکی بود برای کاپیتالیسم مدرن. تاریخچه شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» در حقیقت ماکتی از آنچه بر سر شرکت‎های پذیرفته در بورس می‎آید، بود:

IPO شرکت ، شاهد 15 درصد رشد در قیمت عرضه بود، درحقیقت اولین فرصتی درتاریخ برای سهامداران که بتوانند از IPO منتفع گردند. سهامداران بلند مدت نیز سود سرشاری از محل سرمایه‎گذاری به دست آوردند، به گونه‎ای که بیست سال بعد، قیمت سهام آن 300 درصد رشد یافت. ممکن است که بازده چشمگیری به نظر نرسد، اما میانگین سود سالانه شرکت، 18 درصد بود. واضح است که سرمایه‎گذاران در آن زمان به دنبال درآمد بیشتر بودند. در آن زمان، P/E ابداع نشده بود و گر چه حساب‌های واقعی شرکت در آن زمان شفاف نبود، اما P/E این شرکت بسیار پایین و نزدیک به یک بود. 4 سال پس از تأسیس، شرکت رکورد تخصیص سود به میزان 75 درصد را از خود بجا گذاشت.

اما، هیأت اجرایی شرکت بعداً تحت فشار گرفت و از تمام اهرم و ابزار مهندسی مالی جهت ادامه روند حفظ بازده و سهامداران استفاده نمود. پرداخت سود نقدی به طور چشمگیری جای خود را به اوراق قرضه داد، حتی ادویه‎هایی نظیر فلفل جایگزین پرداخت نقدی گردید.

سپس اولین نشانه‎های «حباب قیمتی» در تاریخ پدیدار شد. این دوره ، ارزش سهام تحت تأثیر دادوستد ابزار آتی به حد انفجار رسید و قیمت سهام شرکت به 1200 درصد نرخ اولیه آن افزایش یافت. در اواخر قرن 18، یعنی نزدیک به 200 سال بعد از شروع فعالیت شرکت، نشانه‎های سقوط آن پدیدار گردید. این شرکت با بدهی 110 میلیون گیلدری در موقعیتی قرار گرفت که تنها سهامداران شرکت «انرون» می‌نوانند آنرا درک کنند. دولت هلند وارد ماجرا شد و بدهی‎های آنرا برعهده گرفت. در حالی که تاریخ این شرکت روبه زوال گذاشت، تاریخچه بورس‎های اوراق بهادار اما تازه در ابتدای راه قرار داشت.

در سال 1698، فهرستی از نرخ سهام و کالا توسط شخصی در قهوه خانه‎ای در لندن منتشر شد. دادوستد در لندن آغاز شده بود و کارگزاران دریافتند که باید هرچه زودتر از «بورس سلطنتی»- مرکز تجارت لندن- خارج شوند. بورس سلطنتی مرکز دادوستد اقلام فیزیکی یعنی کالاهایی که از بندر (لنگرگاه لندن) وارد می‎شد، بود، اما طبیعی است که به دلیل روند رو به رشد حجم قراردادها و نیز پول در گردش، نیاز به «سهام» امری اجتناب ناپذیر تلقی گردید.

بعداز خروج از بورس سلطنتی، کارگزاران به خیابان‎ها و قهوه خانه سرازیر شدند. عجیب اینکه در دوره مدرن، بورس سلطنتی اکنون به کلکسیونی از بوتیک ها و مشروب فروشی ها تبدیل شده بود. این امر، پیروزی شیرینی برای بازاری که از حافظه بلند مدت برخوردار نبود، به شمار می‎رفت. این «بورس اوراق بهادار به شکل آزاد» نزدیک به یک قرن تا سال 1773 ادامه یافت و از اولین نشانه‎های انقلاب صنعتی که اولین فراز و فرود مالی بریتانیا را به ارمغان آورد، - و به نام «حباب دریای جنوب» شناخته شد - فراتر رفت.

50 سال بعد، اولین «بورس اوراق بهادار لندن» به وجود آمد. جای تعجب نداشت که این بار هم این مکان در یک قهوه‎خانه و در طبقاتی در منطقه تجاری باشد. این بورس جدید اوراق بهادار لندن، نقش مهمی در انقلاب صنعتی بریتانیا ایفاد نمود و ماهیت «اوراق بهادار» در سطح اروپا و ایالات متحده فراگیر شد.

اما تا سال 1801 هیچگونه مقررات یا عضویت رسمی در بورس اوراق بهادار لندن مشاهده نشد. درحالی که بزرگترین گام‎های تغییر در تاریخ دنیا به وقوع می‎پیوست، هنوز تعدادی اعتقاد داشتند که خرید وفروش سهام امری غیر اخلاقی و شیطانی محسوب می‎شود.

هم زمان با انتشار فهرست ابزارهای مالی در قهوه‎خانه ای در لندن، کارگزاران سهام در زیر درختی در خیابان «وال استریت» نیویورک جهت دادوستد سهام، نشست ترتیب دادند. وال استریت، یک دیوار مستحکم در نیویورک بود که به هرعلتی توسط هلندیان بنا شده بود. در سال 1792، 24 کارگزار سهام قراردادی را امضا نمودند که بعدها «هیأت سهام و بورس نیویورک»- شرکتی که بعدها به بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) تبدیل شد- جایگزین آن گردید.

قرار دادن «باتن وود(Buttonwood)» نه تنها پیدایش بورس اوراق بهادر نیویورک را باعث گردید بلکه شاهد انکار ناپذیری مبنی بر توسعه ایالات متحده و تبدیل آن به یک ابرقدرت اقتصادی محسوب شد. جالب است که وال استریت در کنار دیگر سمبل ایالات متحده یعنی آسمان‎خراش‌ها ، به عنوان نماد قدرت و پول این کشور به شمار می‎رود.

امروزه نقش بورس‎های اوراق بهادار در اقتصاد جهان غیرقابل انکارند. شاید محققین نیز هیچگاه تصور نمی‎کردند که کاری که شرکتی در 400 سال پیش ابداع نمود، سراسر دنیا را دربرگیرد.

به هرحال ، پیدایش اولین بورس اوراق بهادار را می‎توان به تشکیل آن در انگلستان، فرانسه و هلند در قرن 18 نسبت داد، درحالی که اقتصاد در ایالات کشور نوپای آمریکا به شدت تحت کنترل بریتانیا قرارداشت. تا اینکه اولین بازار حراج غیر رسمی در سال 1752 در نیویورک تأسیس و در سال 1792 با امضای قرارداد بین کارگزاران، بورس اوراق بهادار نیویورک رسماً معرفی گردید ، نهادی که بی شک قلب اقتصاد جهان در آن می‎تپد.[1]

تاریخچه‌ی بازار اوراق بهادار ایران

نمای اولین ساختمان بورس اوراق بهادار تهران

اندیشه­ی اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 بازمی‌گردد.

در این سال یک کارشناس بلژیکی به نام وان لوترفلد به همراه یک کارشناس هندی، به درخواست دولت وقت ایران، دربارة تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی نمودند و طرح تأسیس و اساسنامة آن را تهیه نمودند.

در همان سال‌ها بانک ملی نیز، به عنوان تنها متصدی امور بانکی در کشور، مطالعات مشابهی را در دستور کار داشت اما جنگ جهانی دوم، فرصت ادامه فعالیت را به هیچ یک از محققان نداد.

از سرگیری مطالعات در این زمینه به زمان مناسب‌تری نیاز داشت. آرامش نسبی بعد از کودتای 28 مردادماه 1332 زمان مساعدی برای اتاق بازرگانی، اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی بود تا چند سالی را به بررسی پیرامون این بازار و شرایط ایران برای تشکیل آن بپردازند.

در سال 1341 با تشکیل کمیسیونی متشکل از بانک مرکزی، بانک توسعه­ی صنعتی و معدنی ایران و به میزبانی وزارت بازرگانی و با هم‌فکری بلژیکی‌ها، موضوع تأسیس سازمان بورس اوراق بهادار به صورت جدی دنبال شد.

در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل سازمان بورس اوراق بهادار تهران تهیه و به مجلس ارائه شد و در اردیبهشت سال 1345 به تصویب رسید ولی باز هم آمادگی شروع به کار این سازمان تا بهمن‌ماه سال 1346 به وجود نیامد.

پس از تصویب قانون گسترش مالکیت و به دنبال آن، تأسیس سازمان ملی گسترش مالکیت، عرضه سهام در بورس و انتقال آن به مردم تسهیل شد.

از نیمه دوم سال 1357، هم‌زمان با اعتصابات و مبارزات مردم، معاملات این بازار به دلیل بی‌اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکت‌ها، فرار سرمایه، با سقوط قیمت سهام و کاهش معاملات روبرو شد و این روند به دلیل افزایش تورم، ملی شدن بانک‌ها، وقوع جنگ تحمیلی و مشخص نبودن مالکیت سهام ادامه پیدا کرد به طوری که معامله سهام و اوراق مشارکت تا سال 1361 تقریباً متوقف شد.

در سال 1362 تا حدودی تقاضا برای سهام وجود داشت، ولی به دلیل پایین بودن قیمت‌های پیشنهادی خریداران، عرضه‌کنندگان چندان زیاد نبودند. در سال 1363، به دنبال تصمیم شورای بورس مبنی بر واگذاری تعدادی از کارخانجات صنعتی دولت به کارگزاران و سایر افراد بخش خصوصی، مبادلات سهام اندکی افزایش یافت و تا سال 1367 افزایش حجم معاملات ادامه یافت.

بورس اوراق بهادار تهران در سال 1368 در چارچوب سیاست‌های دولت و به منظور اجرای بخشی از برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی و به دنبال سیاست خصوصی‌سازی و انتقال سهام شرکت‌ها به مردم از طریق بورس اوراق بهادار، فعالیت مجدد خود را به طور گسترده‌ای آغاز کرد.

شرکت­های پذیرفته شده و شرکت­های فعال در بورس به دو دسته تقسیم می شوند:

1- شرکت­های تولیدی 2- شرکت­های سرمایه­گذاری

شرکت­های تولیدی معمولا به تولید کالای خاصی مبادرت می ورزند و در گروه صنایع فعال در بورس قرار می­گیرند و در سازمان بورس با نام شرکت و کد خاص خود، مشخص می شوند؛ اما شرکت­های سرمایه­گذاری شرکت­هایی هستند که به عنوان واسطه­های مالی فعالیت می­کنند که این­گونه شرکت­ها یا فعالیت تولیدی ندارند و یا فعالیت آن­ها به گونه­ای است که با کمک­های مالی از طریق خرید سهام شرکت­های تولیدی و صنعتی و یا مجموعه­ای از آن­ها به تولید و سرمایه­گذاری این شرکت­ها مبادرت می­کنند در حال حاضرشرکت­های سرمایه­گذاری فعال در بورس 38 شرکت و شرکت­های تولیدی 389 شرکت هستند. .هم­چنین اکنون زمینه­های لازم برای حضور شرکت­های خدماتی نیز در بورس فراهم شده است .

1315: انجام اولین مطالعات جهت ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران

1317: تکمیل گزارش مطالعاتی توسط گروه کارشناسی بانک ملی ایران

1333: آغاز فعالیت‌های تحقیقاتی گسترده پس از جنگ جهانی دوم و کودتای 28 مرداد سال 1332 توسط گروهی متشکل از اتاق بازرگانی، اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی

1345: تصویب قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران

1346: ورود سهام بانک صنعت و معدن و آغاز رسمی فعالیت‌های بورس اوراق بهادار تهران

1357-1346: گسترش بورس از 6 بنگاه اقتصادی پذیرفته شده با 2/6 میلیارد ریال سرمایه به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال

1358: تصویب قانون ادارة امور بانک‌ها و ملی‌شدن بانک‌ها و بیمه‌ها، تصویب قانون حفاظت و توسعة صنایع ایران و خروج شرکت‌ها از بورس، کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از 105 شرکت در سال 57 به 56 شرکت در سال 58

1367-1357: پیروزی انقلاب اسلامی و دورة دفاع مقدس

1375-1367: افزایش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از 56 شرکت در سال 67 به 249 شرکت در سال 75

1379-1376: ساماندهی وضعیت اطلاع‌رسانی و انتشار گزارشات ادواری آماری و تحلیلی و آغاز روند رشد قابل ملاحظه

1382: توسعة فیزیکی بازار سرمایه، اقدامات اساسی در زمینة توسعة محصولات مالی

1384: تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار و ایجاد سازمان بورس و اوراق بهادار SEO

1385: تأسیس شرکت بورس و تفکیک فعالیت‌های نظارتی از فعالیت‌های اجرایی و تدوین آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی، آغاز خصوصی‌سازی با حجم بالا از طریق بورس

در حال حاضر سازمان بورس و اوراق بهادار با تجهیز بدنه‌ی کارشناسی و توسعه‌ی سطح مهارت‌ها، با ساختاری که به تصویب هیأت محترم وزیران نیز رسیده است، در حال انجام وظایف است. سازمان، مؤسسه­ی عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس و سایر درآمدها اداره می‌شود.

هیئت مدیره سازمان دارای پنج عضو است که از میان افراد امین و دارای حسن شهرت و تجربه در رشته‌ی مالی منحصراً از کارشناسان بخش غیر دولتی به پیشنهاد رییس شورا و با تصویب شورا انتخاب می‌شوند. چهار نفر از اعضاء هیأت مدیره به شکل موظف از معاونین سازمان می‌باشند: معاون نظارت بر نهادهای مالی، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران، معاون حقوقی و معاون اجرایی. سه مدیریت: پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، مدیریت حراست و مدیریت روابط عمومی و امور بین‌الملل نیز مستقیماً زیرنظر رئیس سازمان مشغول فعالیت هستند.

تعاریف و اصطلاحات

اصطلاحات و واژه‌هایی که در قانون بازار اوراق بهادار، به کار رفته، دارای معانی زیر است:

- شورای عالی بورس و اوراق بهادار:

شورایی است که به موجب قانون بازار اوراق بهادارتشکیل می‌شود و بعد از این "شورا" نامیده می‌شود.

- سازمان بورس و اوراق بهادار:

سازمانی است که به موجب قانون بازار اوراق بهادار تشکیل می‌شود و بعد از این "سازمان" نامیده می‌شود.

- بورس اوراق بهادار:

بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران و یا معامله‌گران طبق مقررات این قانون، مورد دادوستد قرار می‌گیرد. بورس اوراق بهادار (که از این پس بورس نامیده می‌شود) در قالب شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شود.

- هیئت‌داوری:

هیئتی است متشکل از سه عضو که یک عضو توسط رییس قوه قضاییه از بین قضات باتجربه و دو عضو از بین صاحب‌نظران در زمینه‌های اقتصادی و مالی به پیشنهاد "سازمان" و تأیید "شورا" به اختلافات رسیدگی می کند.

-کانون:

کانون‌های کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان، مشاوران، ناشران، سرمایه‌گذاران و سایر مجامع مشابه، تشکل‌های خودانتظامی است که به‌منظور تنظیم روابط بین اشخاصی که طبق این قانون به فعالیت در بازار اوراق بهادار اشتغال دارند، طبق دستورالعمل‌های مصوب "سازمان" به‌‌صورت مؤسسة غیردولتی، غیرتجاری و غیرانتفاعی به ثبت می‌رسند.

- تشکل خودانتظام:

تشکلی است که برای حسن انجام وظایفی که به موجب این قانون بر عهده دارد و هم‌چنین برای تنظیم فعالیت‌های حرفه‌ای خود و انتظام‌بخشیدن به روابط بین اعضا، مجاز است ضوابط و استانداردهای حرفه‌ای و انضباطی را که لازم می‌داند، با رعایت این قانون، وضع و اجرا کند.

- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه­ی وجوه:

شرکتی است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه­ی وجوه را انجام می‌دهد.

- بازارهای خارج از بورس:

بازاری است در قالب شبکه­ی ارتباط الکترونیک یا غیرالکترونیک که معاملات اوراق بهادار در آن بر پایه­ی مذاکره صورت می‌گیرد.

- بازار اولیه:

بازاری است که اولین عرضه و پذیره‌نویسی اوراق بهادار جدیدالانتشار در آن انجام می‌شود و منابع حاصل از عرضة اوراق بهادار در اختیار ناشر قرار می‌گیرد.

- بازار ثانویه:

بازاری است که اوراق بهادار، پس از عرضة اولیه، در آن مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

- بازار مشتقه:

بازاری است که در آن قراردادهای آتی و اختیار معامله مبتنی بر اوراق بهادار یا کالا دادوستد می‌شود.

- ناشر: شخص حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر می‌کند.

- کارگزار:

شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آن‌ها معامله می‌کند.

- کارگزار/معامله‌گر:

شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آن‌ها و یا به‌نام و حساب خود معامله می‌کند.

- بازارگردان:

کارگزار/معامله‌گری است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه‌و‌تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنه­ی‌ نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.

- مشاور سرمایه‌گذاری:

شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص، درباره­ی خریدوفروش اوراق بهادار، به سرمایه‌گذار مشاوره می‌دهد.

- سبدگردان:

شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص و به منظور کسب انتفاع، به خریدوفروش اوراق بهادار برای سرمایه‌گذار می‌پردازد.

- شرکت تأمین سرمایه:

شرکتی است که به‌عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عامه­ی سرمایه‌گذاران فعالیت می‌کند، و می‌تواند فعالیت‌های کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی، مشاوره، سبدگردانی، پذیره‌نویسی، تعهد پذیره‌نویسی و فعالیت‌های مشابه را با اخذ مجوز از "سازمان" انجام دهد.

- صندوق بازنشستگی:

صندوق سرمایه‌گذاریی است که با استفاده از طرح‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، مزایای تکمیلی را برای دوران بازنشستگی اعضای آن فراهم می‌کند.

- صندوق سرمایه‌گذاری:

نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک‌اند.

- نهادهای مالی:

منظور نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهاداراند که از آن جمله می‌توان به "کارگزاران،" "کارگزاران/معامله‌گران"، "بازارگردانان" ،"مشاوران سرمایه‌گذاری" ،"مؤسسات رتبه‌بندی" ،"صندوق‌های سرمایه‌گذاری " "شرکت‌های سرمایه‌گذاری"، "شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی" ،"شرکت‌های تأمین سرمایه" و "صندوق‌های بازنشستگی" اشاره کرد.

- شرکت مادر (هلدینگ):

شرکتی که با سرمایه‌گذاری در شرکت سرمایه‌پذیر جهت کسب انتفاع، آن‌قدر حق رأی کسب می‌کند که برای کنترل عملیات شرکت، هیئت‌مدیره را انتخاب کند و یا در انتخاب اعضای هیئت‌مدیره مؤثر باشد.

- ارزش‌یاب:

کارشناس مالی‌ای است که دارایی‌ها و اوراق بهادار موضوع این قانون را مورد ارزشیابی قرار ‌دهد.

- اوراق بهادار:

هر نوع ورقه یا مستندی است که متضمن حقوق مالی قابل‌نقل‌وانتقال برای مالک ‌عین و یا منفعت آن باشد. "شورا" اوراق بهادار قابل‌معامله را تعیین و اعلام خواهد کرد. مفهوم ابزار مالی و اوراق بهادار در متن این قانون، معادل هم در نظر گرفته شده است.

- انتشار:

انتشار عبارت است از صدور اوراق بهادار برای عرضة‌ عمومی.

- عرضه­ی عمومی:

عرضة اوراق بهادار منتشره به عموم جهت فروش.

- عرضه­ی خصوصی:

فروش مستقیم اوراق بهادار توسط "ناشر" به سرمایه‌گذاران نهادی است.

- پذیره‌نویسی:

فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر و یا نماینده­ی قانونی آن و تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد.

- تعهد پذیره‌نویسی:

تعهد شخص ثالث برای خرید اوراق بهاداری که ظرف مهلت "پذیره‌نویسی" به‌فروش نرسد.

- اعلامیه­ی پذیره‌نویسی:

اعلامیه‌ای است که از طریق آن، اطلاعات مربوط به ناشر و اوراق بهادار قابل پذیره‌نویسی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

- بیانیه­ی ثبت:

مجموعه­ی فرم‌ها، اطلاعات، و اسناد و مدارکی است که در مرحله­ی تقاضای ثبت شرکت، به "سازمان" داده می‌شود.

- اطلاعات نهانی:

هرگونه اطلاعات افشاء‌نشده برای عموم که به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم به اوراق بهادار، معاملات یا ناشر آن مربوط می‌شود، و در صورت انتشار، بر قیمت و یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای معامله­ی اوراق بهادار مربوط تأثیر می‌گذارد.

-سبد:

مجموعه­ی دارایی‌های مالی است که از محل وجوه سرمایه‌گذاران خریداری می‌شود.

خرید سهام در بورس اوراق بهادار تهران

چرخه خرید سهام در بورس اوراق بهادار تهران متشکل از مراحل زیر است:

الف – تکمیل فرم درخواست خرید

فرآیند خرید سهام بعد از انتخاب و مراجعه به کارگزاربا تکمیل فرمی (فرم شماره 1) به نام فرم درخواست یا سفارش خرید اوراق بهادار شروع می‌شود. در این فرم اطلاعات مورد نیاز اعم از مشخصات شرکت کارگزاری، مشخصات سرمایه‌گذار و نام شرکتی که سرمایه‌گذار می‌خواهد سهام آن را خریداری کند، قید می‌شود. فرم درخواست خرید از شش قسمت زیر تشکیل شده است:

1 – مشخصات کارگزار و تاریخ درخواست

در این قسمت باید نام و کد شرکت کارگزاری و تاریخ تکمیل فرم درخواست خرید درج شود. درج نام شرکت کارگزاری برای مراجعات بعدی سرمایه‌گذار به کارگزار به منظور دریافت اعلامیه خرید و مدارک دیگر مفید است. همچنین برای اعلام کد معاملاتی مشتری – که در قسمت‌های بعدی توضیح داده می‌شود – به کارگزار ضروری است. درج تاریخ نیز برای پیگیری رعایت نوبت در وارد کردن سفارش به سیستم معاملات، الزامی است.

2 – مشخصات سرمایه‌گذار

در این قسمت سرمایه‌گذار باید مشخصات کامل خویش را درج نماید. از آن‌جا که این مشخصات و اطلاعات مندرج در این قسمت مبنای تعیین کد معاملاتی سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد، صحیح و کامل بودن آن از اهمیت خاصی برخوردار است. در صورتی که مغایرتی بین اطلاعات مندرج در فرم درخواست خرید و گواهی‌نامه‌های سهام با مدارک سهامدار وجود داشته باشد، وی در زمان فروش سهام خود با مشکل مواجه خواهد شد. همچنین در صورتی که سرمایه‌گذار در درج شماره ملی خود – که اکنون از اطلاعات ضروری برای اعطای کد به مشتری محسوب می‌شود – اشتباه کند و عدد دیگری در فرم درخواست خود درج کند، تعیین کد برای سرمایه‌گذار با تأخیر قابل‌توجهی مواجه می‌شود و ممکن است سرمایه‌گذار متضرر گردد.

3 – مشخصات سرمایه‌گذاری

در این قسمت سرمایه‌گذار باید مشخص کند که قصد سرمایه‌گذاری بر روی سهام یا حق‌تقدم چه شرکتی، به چه میزان و با چه قیمتی را دارد. در مورد انتخاب حق‌تقدم یا سهم شرکت و میزان سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذار باید از قبل تصمیم‌گیری کند. در مورد قیمت و نحوه درج آن، او می‌تواند به یکی از روش‌های زیر عمل کند:

- درخواست خرید به قیمت بازار

در این نوع درخواست سرمایه‌گذار قیمت سهمی را که قصد خرید آن را دارد، در فرم درخواست تعیین نمی‌کند و در ستون "حداکثر قیمت" عبارت قیمت روز یا قیمت بازار را قید می‌کند. در این صورت کارگزار با بررسی قیمت‌های پیشنهادی برای فروش سهم مورد نظر در سامانه معاملات، سهم را بامناسب‌ترین قیمت (پایین‌ترین قیمت پیشنهاد شده) برای سرمایه‌گذار خریداری می‌کند.

- درخواست خرید به قیمت معین

سرمایه‌گذار می‌تواند براساس تجزیه و تحلیل‌ها و اطلاعاتی که درباره سهم موردنظر خود دارد، قیمت مطلوب خود را تعیین و در ستون "حداکثر قیمت" درج ‌کند. در این صورت کارگزار درخواست سرمایه‌گذار را با قیمت تعیین شده وارد سامانه معاملات می‌کند و در صورت وجود سفارش فروش با همان قیمت برای سرمایه‌گذار خرید می‌کند.

- درخواست خرید محدود (با سقف قیمت)

در این حالت سرمایه‌گذار در ستون "حداکثر قیمت" مبلغی را به عنوان سقف قیمت تعیین می‌کند و به کارگزار اجازه می‌دهد در صورت موجود بودن سهم، حداکثر تا سقف تعیین شده برایش سهم خریداری کند.

4 – نحوه پرداخت

در این قسمت از فرم درخواست خرید، مبلغ سرمایه‌گذاری و نحوه پرداخت آن به کارگزار مشخص می‌شود. در صورتی که مبلغ سرمایه‌گذاری به حساب جاری کارگزار واریز شده باشد شماره فیش و چنانچه مبلغ مزبور به‌وسیله چک پرداخت شود، شماره چک باید در محل تعیین شده درج شود.

5 – ملاحظات و توضیحات ویژه

این قسمت برای مواردی در نظر گرفته شده است که سرمایه‌گذار قصد ارائه توضیحاتی بیشتر از اطلاعات مندرج در فرم را برای کارگزار دارد.

6 – تأیید درخواست

پس از تکمیل شدن قسمت‌های اول تا پنجم فرم، سرمایه‌گذار و کارگزار محل‌های تعیین شده را در این قسمت امضا می‌کنند و بدین‌ترتیب درخواست خرید قطعی می‌شود. پس از تکمیل و قطعی شدن درخواست خرید نسخه اول آن به منظور انجام سفارش نزد شرکت کارگزاری باقی می‌ماند و نسخه دوم آن به مشتری تحویل داده می‌شود.

فرآیند فروش سهام در بورس اوراق بهادار تهران همانند فرآیند خرید است، اما در مراحل اولیه، نیاز به اقداماتی متفاوت از چرخه خرید دارد. در این قسمت چرخه فروش سهام با تأکید بر تفاوت‌ها توضیح داده می‌شود.

تکمیل فرم درخواست فروش

در این مرحله فروشنده سهام با مراجعه به کارگزار فرم درخواست فروش را تکمیل و همراه کپی شناسنامه و اصل سهام یا گواهی نقل‌وانتقال و سپرده سهام به کارگزار تحویل می‌دهد. تفاوت اصلی فرم درخواست فروش با درخواست خرید در قسمتی است که براساس آن سرمایه‌گذار به کارگزار برای فروش سهام خود و انجام مراحل و تشریفات ثبت و انتقال سهام، وکالت می‌دهد. با توجه به قوانین و مقررات موجود وکالت برای فروش سهام سرمایه‌گذار ضروری است. فرم درخواست فروش در چهار نسخه برای کارگزار، شرکت خدمات بورس، فروشنده و بایگانی تهیه و تنظیم می‌شود.

سپرده‌گذاری سهام و صدورگواهی سپرده

دارنده سهام زمانی می‌تواند به فروش سهام خود اقدام کند که آن را در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار، سپرده کرده باشد و سهام در سامانه معاملات به نام او موجود باشد. بنابراین سهامداری که به جای گواهی سپرده، با اصل سهام خود به کارگزار مراجعه کند اصل سهام وی توسط کارگزار به‌منظور سپرده‌گذاری به شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود.

تعیین کد معاملاتی

در صورتی که فروشنده کد معاملاتی نداشته باشد، کارگزار در اقدامی شبیه به آن‌چه در مراحل تعیین کد برای خریدار توضیح داده شد، برای وی کد معاملاتی دریافت می‌کند.

پس از صدور گواهی سپرده و تعیین کد معاملاتی، سایر مراحل مشابه چرخه خرید انجام می‌شود. لازم به ذکر است که اگر فروشنده بخشی از سهام مندرج در گواهی سپرده خود را بفروشد، پس از تسویه وجوه و پایاپای اوراق، برای سهام باقیمانده وی گواهی سپرده جدید صادر می‌شود.

در بورس اوراق بهادار تهران فرآیند تسویه و پایاپای اوراق از زمان انجام معامله تا تسویه نهایی سه روزکاری طول می‌کشد. با این حال نمی‌توان دوره زمانی معینی برای تکمیل سفارش تا انجام معامله تعیین کرد و این دوره به میزان عرضه و تقاضای بازار برای سهم و قابلیت نقدشوندگی آن بستگی دارد.

بورسداد و ستد سهامداد و ستد الکترونیک سهامفناوری اطلاعات

بهداشت جسم انسان در قرآن

قرآن کریم ،آخرین سروش آسمانی است که پیامبر اکرم (ص)آن را برای بشریت به ارمغان آورده است این کتاب الهی ،از جهات مختلفی مانند فصاحت و بلاغت ،معارف عالی و قوانین استوار ،خبرهای غیبی و اعجاز علمی و معجزه محسوب می شود و در باب اعجاز علمی مباحثی چون فیزیک ،شیمی ،علوم پزشکی و در آیات قرآن به چشم می خورد و آنچه در این تحقیق مطرح گردیده است مباحث مر

دسته بندی	بهداشت عمومی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	142 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	129

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

فهرست مطالب

فصل اول: طرح تحقیق......................................................................................... 5

1- مقدمه.................................................................................................................. 6

2- تعریف موضوع و لزوم پرداختن به آن.............................................................. 7

3- مروری بر مطالعات انجام شده........................................................................... 7

4- اهداف تحقیق....................................................................................................... 7

5- طرح سئوال و فرضیه......................................................................................... 7

6- روش تحقیق........................................................................................................ 8

7- محدودیتها و پیشنهادات...................................................................................... 9

8- کلید واژه‌ها.......................................................................................................... 9

فصل دوم: یافته‌های تحقیق.............................................................................. 11

بخش اول: بهداشت فردی....................................................................................... 12

1- وضو.................................................................................................................. 13

مقدمه....................................................................................................................... 13

2- غسل................................................................................................................... 21

الف – غسل جنابت................................................................................................... 22

ب – غسل حیض...................................................................................................... 28

ج- پاداش غسل در روایات...................................................................................... 29

3-طهارت لباس....................................................................................................... 30

اصول پوشش در اسلام.......................................................................................... 31

الف – جنس لباس.................................................................................................... 31

ب- رنگ لباس.......................................................................................................... 34

ج – نظافت لباس...................................................................................................... 36

بخش دوم: بهداشت غذایی..................................................................................... 38

1- دعوت به غذاهای طیب....................................................................................... 40

2- ممنوعیت غذاهای غیربهداشتی........................................................................... 43

الف – مردار............................................................................................................ 44

ب – خون ............................................................................................................... 47

ج – گوشت خوک..................................................................................................... 49

تغذیه و اخلاق.......................................................................................................... 52

د – ممنوعیت نوشیدن خمر..................................................................................... 54

معنی لغوی و اصطلاحی.......................................................................................... 54

مراحل برخورد قرآن با شرابخواری....................................................................... 56

مرحله اول: رزق نیکو ولی استفاده نادرست از آن................................................. 56

مرحله دوم: اشاره به گناه شرابخوار...................................................................... 57

مرحله سوم: نهی از نماز در حالت مستی............................................................... 58

مرحله چهارم: حرمت شراب................................................................................... 60

آثار و نوشیدن شراب.............................................................................................. 63

الف – آثار زیانبار روحی و معنوی......................................................................... 64

ب- آثار زیانبار جسمی و مادی.............................................................................. 68

1- دستگاه گوارش.................................................................................................. 69

2- دستگاه تنفس..................................................................................................... 69

3- خون................................................................................................................... 70

4- قلب و رگها......................................................................................................... 70

5- عقل و روان....................................................................................................... 70

6- نسل.................................................................................................................... 71

بخش سوم: بهداشت جنسی................................................................................... 74

1- ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه.............................................. 75

ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه از نظر پزشکی و علمی.............. 77

احکام حائض............................................................................................................ 80

2- زنا...................................................................................................................... 80

تعریف اصطلاحی..................................................................................................... 81

مراحل نکوهش زنا در قرآن.................................................................................... 81

مرحله اول: صفات زنا............................................................................................. 82

مرحله دوم: وعده‌ی عذاب اخروی........................................................................... 83

مرحله سوم: زنا نکردن جزئی از یک پیمان عمومی................................................ 83

مرحله چهارم: مجازات زناکار................................................................................. 84

برخی از مفاسد زنا.................................................................................................. 86

انتشار بیماری‌های آمیزشی در جامعه.................................................................... 87

الف – ایدز............................................................................................................... 89

ب – سفلیس............................................................................................................. 90

پ- آتشک یا شانکرنرم .......................................................................................... 90

ت- گرانوم آمیزشی................................................................................................. 91

ث- التهاب مهبل....................................................................................................... 91

ج – سوزاک ............................................................................................................ 91

روش حکیمانه اسلام در جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی.................................... 93

3- لواط................................................................................................................... 96

موارد بیان لواط در قرآن........................................................................................ 97

اول: احکام لواط...................................................................................................... 104

اسرار معنوی و علمی تحریم هم جنس‌گرایی......................................................... 105

4- استمناء (خود ارضایی = جلق زدن)................................................................. 106

بخش چهارم: بهداشت محیط زیست..................................................................... 110

بخش پنجم: بهداشت روانی.................................................................................. 111

تعریف بهداشت روانی............................................................................................ 115

فرق شفاء و رحمت................................................................................................. 117

قرآن چگونه شفابخش است؟.................................................................................. 117

فصل سوم:........................................................................................................... 121

نتیجه‌گیری.............................................................................................................. 122

منابع و مأخذ.......................................................................................................... 123

فصل اول :

طرح تحقیق

1- مقدمه

قرآن کریم ،آخرین سروش آسمانی است که پیامبر اکرم (ص)آن را برای بشریت به ارمغان آورده است . این کتاب الهی ،از جهات مختلفی مانند فصاحت و بلاغت ،معارف عالی و قوانین استوار ،خبرهای غیبی و اعجاز علمی و. . . معجزه محسوب می شود . و در باب اعجاز علمی مباحثی چون فیزیک ،شیمی ،علوم پزشکی و . . . در آیات قرآن به چشم می خورد و آنچه در این تحقیق مطرح گردیده است مباحث مربوط به بهداشت جسم انسان است که امروزه از مهمترین شاخه های علوم پزشکی محسوب می شود . آن چه در این راستا قابل توجه است این است که اصولاً بهداشت جسمی و روحی در تعالیم انبیاء جایگاه و شیوه ای داشته است تا آن جا که پیشوایان دینی عقل سالم را در بدن سالم بیان نموده اند .

امروزه بهداشت جایگاه رفیعی در بین علوم پزشکی دارد چرا که توجه به امور مربوط به بهداشت موجب سلامت اقشار مختلف جامعه خواهد شد همه شاخه های متنوعی که در بهداشت امروز مورد مطالعه قرار گرفته است همگی در جهت توسعه سلامت و امنیت افراد قرار گرفته است .

اگر به بهداشت و اصول آن توجه کافی بشود بطور یقین اقتصاد جامعه رونق بخصوصی خواهد گرفت واز ناحیه این عنایت و برنامه ریزی می توان به سمت قله های تمدن و توسعه انسانی قدم برداشت که سلامت و بهداشت جسم و روح زمینه ای برای عبادت و بندگی خداست که خود تکامل انسان محسوب می شود و بشر با آرامش خاطر بهتری می تواند در مسیر رضایت الهی گام بردارد .

در این پژوهش سعی شده است با کمک آیات و روایات بخشی از بهداشت جسم انسان در تعالیم الهی مورد بررسی قرار گیرد ،امید است که مورد رضایت حضرت حق واقع شود.

2- تعریف موضوع و لزوم پرداختن به آن

همیشه و در همه موارد پیشگیری بهتر از درمان است. بهداشت نیز یکی از موارد پیشگیری در بیماری‌ها است. لذا لازم دانسته شد که به بهداشت جسم انسان پرداخته شود تا حداقل با آگاهی از اثر برخی موارد آن، به تندرستی و سلامت جسم کمک شود و با جسم و روح سالم است که انسان می‌تواند به عبادت خداوند بپردازد و از طرفی جلوه‌ای، از جلوه‌های همسویی علم و دین نشان داده شود.

3- مروری بر مطالعات انجام شده

تا‌ آنجا که بنده جستجو کردم در جایی کتاب یا مقاله و یا پایان‌نامه‌ای با این عنوان ندیدم ولی پایان نامه و مقاله در مورد بعضی از بخش‌های تحقیق مثل شراب و نماز کار شده بود.

4- اهداف تحقیق

هدف کلی:

بهداشت جسم انسان در قرآن

هدف جزئی:

تأثیر بهداشت غذایی بر جسم انسان

تأثیر بهداشت فردی بر جسم انسان

تأثیر بهداشت جنسی بر جسم انسان

تأثیر بهداشت محیط زیست بر جسم انسان

تأثیر بهداشت روان بر جسم انسان

5- طرح سوال و فرضیه

فرضیه:

1- اوامر و نواهی با بهداشت جسمی و روحی انسان مطابقت دارد.

2- بهداشت جسم با بهداشت روح متلازم است

سؤال:

1- آیا سلامت جسم تأثیری در عبادات فردی و اجتماعی دارد؟

2- آیا پرهیز از محرمات الهی تأثیری در سلامت جسم انسان دارد؟

6- روش تحقیق

روش تحقیق به صورت کتابخانه‌ای بوده که در ابتدا محقق آیات مربوط به موضوع را از کتب مربوطه استخراج نموده و سپس استفاده از تفاسیر و دیگر کتب ذکر شده در منابع و مأخذ می‌باشد و در بعضی قسمتها محقق نیز نظراتی را بیان نموده است.

7- محدودیتها و پیشنهادات

محدودیت: مسلماً در هر تحقیقی برای محقق محدودیتهایی وجود دارد و محدودیتی که در این تحقیق وجود داشت کمبود منابعی که هم شامل مسائل علمی و هم قرآنی با هم باشد.

پیشنهاد:

با توجه به مطالب علمی کشف شده در قرآن که اعجاز علمی قرآن محسوب می‌شود پایان نامه‌هایی با هر کدام از عناوین علمی موجود در قرآن کار شود که در اینصورت هم یک کار قرآنی و هم یک کار علمی صورت می‌پذیرد.

در دسترس قرار دادن نرم‌افزارهای تفسیری و روایی برای دانشجو و همچنین وجود کامپیوتر در خوابگاه تا دانشجویان بتوانند راحت‌تر و با اطمینان بیشتری کارهای تحقیق خود را به انجام برسانند.

8- کلید واژه‌ها

بهداشت جسم انسان در قرآن

بهداشت:

در لغت: « نیکو نگاه داشتن ، نگاهداری تندرستی، سابقاً حفظ الصحه می‌گفتند.»[1]

در اصطلاح:«روشها و کارهای لازم برای حفظ تندرستی» [2]

جسم:

« بدن، تن ، هر چیزی که دارای طول و عرض و عمق باشد، هر چیزی که قسمتی از فضا را اشغال کند، جمع آن، اجسام و جسوم»[3]

« هر چیزی است که دارای دراز و پهنا و ژرما باشد ( طول و عرض و عمق)، اجزاء هر جسمی از جسمیت خارج نمی‌شود هر چند که تکه تکه و جزء جزء شود باز آن جزء ابعاد دارد.»[4]

«آنچه دارای حجم و وزن است و فضایی را اشغال می‌کند، ماده 2- ساختمان مادی یک زیستمند، بویژه انسان یا جانور، پیکر، کالبد، جسد، تن» [5]

انسان:

در لغت: « آدمی ، مردم، بشر، اناسی و آناس جمع»[6]

در اصطلاح : « انسان: (انسانها): 1- جانداری که طبیعدانان او را در رده پستانداران، زیر راسته آدم نمایان، بالاتیره آدم نمایان و تیره انسانها قرار می‌دهند و دارای ویژگی حرکت بر روی دو پا، وجود مرکز گویایی در مغز و توانایی ابزار سازی دارد. 2- شخص خوب و پای‌بند به اصول اخلاقی، آدم؛ آدمی»[7]

قرآن: « این لفظ در اصل مصدر است بمعنی خواندن . چنانکه در بعضی از آیات معنای مصدری مراد است مثل « إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ »[8] قرآن در اینجا مصدر است مثل فرقان و رحجان و هر دو ضمیر راجع بومی‌اند یعنی در قرآن عجله نکن زیرا جمع کردن آنچه وحی می‌کنیم وخواندن آن بر عهده ماست....و چون آنرا خواندیم از خواندنش پیروی کن و بخوان.

قرآن کتابی است خواندنی باید آنرا خواند در معانیش دقت و تدبر نمود.بعضی‌ها قرآن را در اصل بمعنی جمع گرفته‌اند که اصل قرء بمعنی جمع است در اینصورت می‌توانند بگویند که : آن مصدر از برای فاعل است. قرآن یعنی جامع حقائق و فرموده‌های الهی.»[9]

« کتاب آسمانی مسلمانان که شامل 6600 آیه و صدو چهارده سوره است» هشتاد و دو سوره آن در مکه نازل شده و به سوره‌های مکی معروف می‌باشد و سی و دو سوره هم در مدینه نازل شده و آنها را سوره‌های مدنی می‌گویند.»[10]

فصل دوم :

یافته های تحقیق

• · بهداشت فردی
• · بهداشت غذایی
• · بهداشت جنسی
• · بهداشت محیط زیست
• · بهداشت روان

بخش اول:

بهداشت فردی

1- وضو

2- غسل

3- طهارت لباس

- وضو

مقدمه

سپاس و ستایش شایسته پروردگار هستی است که ذرات عالم وجود را مظهر جمال و جلال خویش قرار داد ،پروردگار و معبودی که همواره همه موجودات در پرتو عنایات پر مهرش قرار دارند ،کسی که شایسته یاد کردن است و برماست که نعمتهای خالصانه اش را شاکر باشیم و نمازگزاردن وپیشانی سائیدن جز بر پیشگاه او نباشد . چنانچه خداوند متعال نیز از بندگانش خواسته است که همواره او را یاد کنند و به یاد او باشند ،و در قرآن مجید خطاب به انسان آمده است :« أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی [11]»

«بدان که منم خدای یکتا هیچ خدایی جز من نیست پس مرا به یگانگی بپرست و نماز را برای یاد ما بپا دار»

«نماز به عنوان یکی از ارکان دین مبین اسلام عالیترین و کاملترین نوع نیایش و ارتباط با خداوند می باشد بطوریکه قرآن در بیش از 120 آیه از سوره های مختلف این کتاب الهی از نماز ،احکام،آداب و آثار آن به کرات یاد نموده است .

اگر چه افزون بر نماز ،عبادات دیگری همچون خمس،زکات،حج،جهاد و . . . وجود دارند که هر کدام نقش سازنده و تربیتی مهمی بر روی انسان دارند ولی در این میان نقش نماز بسیار سازنده تر است زیرا نماز جلوه ای از حضور بنده در محضر ربوبیت است و ما در هیچ یک از عبادات اسلامی همچون نماز در تمامی مراحل در محضر خدا نیستیم ،تمامی حرکات،صحبتها و ذکرها همه با خداست و لحظه ای غفلت ازاحکام آن با عث ابطال نماز می گردد،در صورتیکه در دیگر عبادات مثل روزه ،اگر چه انسان به نیت قرب به خداوند و خود سازی از خوردن امساک می نماید اما در همین حال در تمامی روز می تواند اعمال روزمره خود را انجام دهد همچنین نماز تکرار بندگی انسان در برابر ذات لایزال الهی است واین تذکر و یاد مکرر خداوند در طول شبانه روز باعث می شود تا بشر کمتر از یاد خدا غافل باشد و به همان نسبت از گناه و عصیان او می کاهد»[12]

جهان ،محراب وسیعی است که همه کائنات ،درآن به تسبیح و عبادت وسجود در برابر خدا مشغولند .« تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَکِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا »[13]

«هفت آسمان وزمین و هر چه در آنها ست همه به ستایش خداوند مشغولند و موجودی نیست در عالم جز آنکه تسبیح و ستایش پروردگار می نماید ولیکن شما تسبیح آنها را فهم نمی کنید . بدرستیکه خداوند بسیار بردبار و آمرزنده است »

به نماز ایستادن ،همراهی با همه آفریده ها و فرشتگان در پرستش وذکر پروردگار است . به نماز ایستادن رنگ و بوی الهی گرفتن وجلوه و آئینه جمال حق شدن است . لحظاتی را به یاد او ،به نیایش او و راز و نیاز با او بگذرانیم و ورح آلوده را در چشمه صاف وزلا ل الهی شستشو دهیم . این است نمازی که مسلمان روزانه پنج بار می خواند .

نماز در اسلام جایگاه ویژه ای داردو نماز گزار لازم است برای انجام این عبادت مقدماتی را فراهم کند :

1- وضو بگیرد

2- غسل کند (در صورتی که جنب و. . . است)

3- لباس وبدن خود را از نجاسات (مثل خون،بول و . . .)پاک گرداند

4- مکانی پاک را برای سجده فراهم کند»[14] .

اسلام عباداتی دارد که دارای دو جنبه است :یکی بعد عبادی آن که موجب تقرب انسان به خدا و کمال معنوی او می شود ودوم بعد بهداشتی ودرمانی آن که آثار مفیدی در محیط اجتماعی و یا شخصی انسان دارد و سلامت انسان را تامین می کند . نماز ،وضو،غسل،روزه و . . . از این قبیل عبادات هستند .

ودر اینجا به بررسی جنبه های بهداشتی وضو وغسل که جزء این عبادات و از مقدمات نماز هستند پرداخته می شود .

وضو

«وضو در لغت به معنای بسیار پاکیزه شده و شرعاً یعنی شستشوی مخصوص که شرط صحت نماز و طواف و موجب جواز مس کتابت قرآن و اسماء مقدسه است » [15]

قرآن کریم در مورد دستور وضو می فرماید :

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَینِ .....مَا یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُرِیدُ لِیُطَهَّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»[16]

«ای کسانی که ایمان آورده اید،چون به (عزم)نماز برخیزید ،صورت و دستهایتان را تا

آرنج بشویید و سر و پاهای خودتان را تا برآمدگی پیشین (هر دو پا ) مسح کنید . . . .

خدا نمی خواهد بر شما تنگ بگیرد ،لیکن می خواهد شما را پاک و نعمتش را بر شما تمام گرداند،باشد که سپاس ( او) بدارید.»

«وضو دارای دو فایده روشن است :فایده بهداشتی وفایده اخلاقی ومعنوی ،از نظر بهداشتی شستن صورت و دستها آن هم پنج بار و یا لااقل سه بار در شبانه روز، اثر قابل ملاحظه ای در نظافت بدن دارد ،مسح کردن بر سر و پشت پاها که شرط آن رسیدن آب به موها یا پوست تن است ،سبب می شود که این اعضا را نیز پاکیزه بداریم وتماس آب با پوست بدن اثر خاصی در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد و از نظر اخلاقی ومعنوی چون با قصد قربت وبرای خدا انجام می شود اثر تربیتی دارد . مخصوصاً چون مفهوم کنایی آن این است که از فرق تا قدم در راه اطاعت تو گام برمی دارم موید این فلسفه اخلاقی و معنوی است . »[17]

در روایتی از امام رضا (ع)نقل شده که در مورد حکمت وضو فرمودند :

«لِاَنَّهُ یَکُونُ العَبدُ طَاهِراً اِذَا قَامَ بَینَ یَدَیِ الجَبَّارِ عِندَ مُنَاجَاتِهِ اِیَّاهُ ،مُطیعاً لَهُ فِیمَا اَمَرَهُ ،َنقِیّاً مِنَ الأدنَاسِ وَالنَّجَاسَهِ ،مَعَ مَا فِیهِ مِن ذَهَابِ الکَسَلِ وَ طَرَدِ النُّعَاسِ ،وَتَزکِیَهِ الفُوادِ لِلقِیامِ بَینَ یَدَیِ الجَبَّارِ»[18]

«برای اینکه بنده وقتی برای مناجات با خداوند جبار در برابر او می ایستد ،پاک باشد ،فرمان او را اطاعت کرده باشد و از آلودگی ها و نجاست پاکیزه باشد ،به علاوه اینکه وضو باعث از بین رفتن حالت کسالت و زدودن خواب آلودگی و پاک ساختن دل برای ایستادن در حضور خدای جبار می شود »

امام باقر (ع)وضو را معیاری برای شناخت اطاعت و معصیت خدا معرفی کرده و می‌فرمایند :

«اِنَّمَا الوِضُوءُ حَدَّ مِن حُدُودِ اللهِ ،لِیَعلَمَ اللهُ مَن یُطیعُهُ وَ مَن یَعصیهِ»[19]

«وضو در حقیقت حدی از حدود خداست تا اینکه خداوند بداند چه کسی از او فرمان می‌برد و چه کسی نافرمانیش می کند »

برخی از صاحب نظران در مورد وضو حکمت هایی بیان کرده اند که برخی از آن ها عبارتند از :

1- دست و صورت که غالباً در معرض میکروبهای مختلف می باشد واجب شد که در هر روز چند مرتبه با عنوان وضو شسته شود به طوری که آب به پوست برسد و چربی و کثیفی ها را رفع نماید زیرا غیر از اعضای وضو زیر لباس است و کمتر آلوده به میکروب و کثافات محیط می شود .

2- پیش از این گمان می کردند ورود میکروب به داخل بدن منحصر به سوراخ های بدن (مثل دهان)است ولی اخیراً ثابت شده است که ممکن است میکروب از سطح پوست نیز وارد بدن شود و چون دست و صورت بیشتر در معرض آلودگی ها واقع می شود دستور به شستن داده شد و در پا وسر به مسح اکتفا شده تا موجب سختی نشود .

3- در مسح سر و پا اگر مانعی باشد صحت مسح سر و پا از بین بردن مانع است در نتیجه نظافت محل سر و پا هم تحقق می یابد و این خود یک نکته بهداشتی است .

4- ماساژ دادن به روشهای مختلف خاصیت و فوائد فراوانی برای بدن دارد که وضو نیز همان خاصیت ماساژ را دارا می باشد زیرا وقتی به سطح اعضا ی وضو آب سرد رسید و محل آن سرد شد برای حفظ درجه حرارت طبیعی بدن و جبران حرارت از دست رفته ی اعضای وضو ، دستگاه گردش خون به فعالیت سریع مشغول می شود تا درجه حرارت بدن متعادل شود و در نتیجه نشاط و سلامتی وتعدیل در دستگاه دوران خون که مهمترین عضو بدن است به وجود آید و بهداشت بدن را تامین می نماید.» 1

یکی از پزشکان در مورد وضو می نویسد:«اگر دست آوردهای علمی جدید را درباره بهداشت پوست مورد مطالعه قرار دهیم به عمق اهمیت تشریع وضو و طهارت در قرآن پی خواهیم برد .

بهداشت پوست در درجه اول به تظافت و شستشوی بدن ،به ویژه قسمتهای باز آن متمرکز است نظافت مستمر پوست برای باز ماندن سوراخ های غدد عرقی وچربی امری حیاتی است به طوری که لازم می شود هر فرد روزانه حداقل دو بار دست وصورت و گردن خود را بشوید»2

ودر مورد برخی از فوایدهای بهداشتی وضو نوشته اند :«پیشگیری از ابتلاء به بسیاری از بیماری های گوارشی به دلیل آلودگی های دستها عارض می شود . مهمترین این بیماریها ،بیماری های عفونی (مثل وبا،تیفوئید،التهاب معدوی ،مسمومیتهای غذایی)معروفند.

تاثیر مثبت بر فعالیت دستگاه گردش خون ونشاط یافتن شخص به دلیل تحریک اعصاب و ماساژ اعضای بدن ،زدودن آلودگی های بدن و فراهم شدن شرایط مساعد برای فعالیت پوست .»1

یکی از صاحب نظران دیگر می نویسد :«دست و صورت که غالباً در معرض مزاولت و مباشرت با کثافات و میکروبهای مختلف می باشند در هر روزی چند مرتبه واجب شد به واسطه وضو شسته شود ،به طوری که آب به بشره برسد ،رفع چربی و کثافات و موانع وصول آب را بنماید ،تا از ضرر میکروبهای آن مصون ماند و نظافت اجباری حاصل شود واستنشاق جلدی از مسامات بشره میسر گردد. غیر از اعضای وضو ،باقی اعضای بدن زیر لباس است و کمتر آلوده به میکروب و کثافات محیط می شود و لهذا این تکلیف مکرر و مداوم در همه روز و شب ،ویژه تنظیف اعضاء وضو گردید تا مسامات باز شود و میکروبها مرتفع گردد و استنشاق جلدی در همه این اعضا حاصل شود .

سابقا گمان می کردند ورود میکروب در داخل بدن منحصر به ثقب (سوراخ)مخرج ومدخل (مثل دهان)بدن است . اخیراً به ثبوت رسیده که ممکن است میکروب از همان مسامات جلدی وارد بدن می شود .

چون دست وصورت بیشتر در معرض کثافات واقع (می شود )وپا و سر کمتر است لهذا در سر و پا به مسح تنها اکتفا شد تا موجب حرج نشود .

در دنباله می نویسد :

وضوی اسلامی عیناً همان خاصیت ماساز[20] «ماساژسوئدی»را به نحو اتم حاوی می باشد زیرا وقتی روی سطح اعضا وضو آب سرد رسید ومحل آن سرد شد قهرا جریان خون به آن سمت شدت یافته و برای حفظ درجه 37 از حرارت طبیعی بدن و جبران حرارت از دست رفته اعضاء وضو تا به حال طبیعی برسد ،دستگاه گردش خون به فعالیت سریع مشغول و در نتیجه نشاط و سلامتی و تعدیل در دستگاه دوران خون که مهمترین جهازات بدن است به وجود آید و بهداشت بدن را تامین می نماید . » [21]

«برخی مفسران گفته اند :مقدمات نماز تخفیف بردار است و تعطیل بردار نیست»[22] منظور از اینکه گفته شده تخفیف بردار است ولی تعطیل بردار نیست این است که در این آیه (6/ مائده)خداوند گفته است در صورت نبود آب از خاک برای وضو استفاده شود حال سوالی که در این پیش می آید این است که این خاک چه خصوصیتی باید داشته باشد و آیا از لحاظ بهداشتی مشکلی پیش نمی آید ؟

خداوند می فرماید :

«وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنکُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ » [23]

«و اگر بیمار یا در سفر بودید ،یا یکی از شما از قضای حاجت آمد ،یا با زنان نزدیکی کرده اید وآبی نیافتید پس با خاک پاک تیمم کنید ،و از آن به صورت ودستهایتان بکشید »

«(صعید)از صعود ،رمز زمین بلند است خاک زمینهای برجسته وبلند ،دور از آلودگی ها است ،یا مقصود خاکی است که روی زمین وقسمت فوقانی آن است .

آن گونه که آب زداینده آلودگی است ،خاک پاک هم خاصیت میکروب کشی دارد چون آفتاب به آن تابیده است.» [24]

«دستور داده شده که هنگام عدم امکان غسل یا وضو با آب، با خاک تیمم کرده بر صورت و دستهایش بکشد ،با این کار یعنی مالیدن خاک به صورت و دستها که از اعضای رئیسه و اصلی بدن هستند در واقع انسان خود را در مقابل خدا به نوعی حقارت و ذلت می کشاند »[25]

«وضو با آهنگ اخلاص و با ایمان به خدا و برای انجام نماز،لغزش های گذشته را می پوشاند خدا بر آن نیست که بر شما سخت بگیرد و شما را در تنگنای مقررات قرار دهد و به هنگام نبودن آب یا عذر داشتن شما از به کار بردن آن ،دچار سختی و رنجتان کند بلکه می خواهد به وسیله غسل و وضو و انجام آنها با آهنگ تقرب به خدا و فرمانبرداری از او،شما را پاک و پاکیزه سازد »[26]

«هدف از غسل و وضو و تیمم پاکیزگی جسم است و پاکیزگی روح . جسم را با آب و خاک می توان پاکیزه نمود. خداوند وقتی مقرر داشت که مردم خود را پاکیزه سازند قصدش تکمیل دین خود بود زیرا دین جنبه های معنوی نیست ،بلکه هدف آن همه جانبه است واین کامل شدن نعمت خداوندی است در حق انسان »[27]

در اسلام برای وضو احکامی ذکر شده است ، اینکه برای انجام بعضی از عبادات وضو واجب وبرای برخی از عبادات وضو مستحب است مثلا:

1-« وضو به عنوان مقدمه نماز بر هر شخص نماز گزار واجب می شود.

2- برای طواف کعبه (تحت شرایطی خاص )وضو واجب می شود ودست گذاشتن به قرآن کریم و نام خدا و پیامبران و ائمه (ع) بدون وضو جایز نیست .

3- وضو به خودی خود مستحب است و خوب است انسان در هر حال وضو داشته باشد و حتی آن را تکرار کند که نور است .

4-در وضو ابتدا با نیت خاص،ابتدا صورت وسپس دست راست و سپس دست چپ شسته می شود و آنگاه مسح سر وپا صورت می گیرد»[28]

با توجه به مطالب بهداشتی که در مورد وضو بیان شد نتیجه گرفته می شود که اسلام همه این احکام را به خاطر انسان و برای سلامتی جسم و روح او قرار داده است تا انسان به طراوت جسمی و معنوی نائل شود .

بهداشت جسم انسان در قرآنتعریف بهداشت روانیآتشک یا شانکرنرم

بزهکاری اطفال

انسان در مسیر تکامل خود ابتدا به دلیل زندگی فردی نیازمند قانون نبود، اما رفته رفته با گذشت زمان و ورود انسان به زندگی جمعی نیاز به قانون احساس شد و انسان شروع به وضع قوانین کرد وضع قانون برای ادامه حیات اجتماعی انسان شرط لازم بود ولی شرط کافی آن تکمیل این قوانین با پیچیده شدن روند زندگی اجتماعی بود یکی از قوانینی که در دوره های مختلف ، انسان به ت

دسته بندی	علوم اجتماعی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	153 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	145

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

مقدمه

انسان در مسیر تکامل خود ابتدا به دلیل زندگی فردی نیازمند قانون نبود، اما رفته رفته با گذشت زمان و ورود انسان به زندگی جمعی نیاز به قانون احساس شد و انسان شروع به وضع قوانین کرد. وضع قانون برای ادامه حیات اجتماعی انسان شرط لازم بود. ولی شرط کافی آن تکمیل این قوانین با پیچیده شدن روند زندگی اجتماعی بود. یکی از قوانینی که در دوره های مختلف ، انسان به تکمیل آن پرداخت ، قوانین مرتبط با اطفال بزهکار بود. آنچه که انسان را به وضع قوانین خاص و مرتبط با اطفال واداشت جمعیتی بود که آنان به عنوان قشری از جامعه آن را تشکیل می دادند البته برای وضع قوانین مختص اطفال ، انسان زمان زیادی را طی نمود و به آسانی به این مهم دست نیافت.

امروزه تقریباً در همه جای دنیا تمایز بین اطفال و بزرگسالان در زمینه های مختلفِ اخلاقی ، آموزشی، بهداشتی، روانشناسی و... مشاهده می شود. یکی از موارد تمایز، تمایز در برخورد کیفری است. و تقریباً این به عنوان یک اصل مورد توجه است و علت آن نیز در تفاوتهایی است که هم از جهت جسمی و هم از جهت روحی و فکری بین اطفال و بزرگسالان وجود دارد.

توقعات دولتها از افراد بزرگسال برای رعایت قانون، زمانی یک توقع صحیح و بجاست که همین افراد بزرگسال در دوران طفولیت ،آموزش و تربیت لازم را دیده باشند و حتی اگر این توقع در دوران طفولیت نیز مطرح گردد،مستلزم آموزش صحیح اطفال است زیرا تا زمانی که وظیفة اطلاع رسانی و افزایش آگاهی به خوبی انجام نشده ، انتظار مراعات هنجارهای اجتماعی نیز درست نیست. پس قبل از اینکه مسأله بزهکاری اطفال بتواند یک آموزة کیفری باشد پیشتر یک امر روانشناسی ـ تربیتی است. پس قبل از اینکه ما به اطفال به عنوان افرادی بنگریم که به طور بالقوه توان ارتکاب جرم را دارند باید به آنها به عنوان افرادی بنگریم که توان بالقوة اجتماعی شدن را دارند.

قوانین ماهوی مرتبط با اطفال (قوانین مرتبط با سن، جنس و ...) دارای ظرافت و دقت خاصّی است. به دلیل ظرافتی که اطفال در جنبه های مختلف سنی ، فکری، تربیتی و... دارند . پس قرار دادن آنها نیز در سیستم عدالت کیفری سؤال برانگیز است. و جز در موارد استثنایی و به هدف بازپروری و نه برای اهداف سزادهی نباید موضوع سیستم عدالت کیفری قرار بگیرند.

انگیزه و روش تحقیق

جامعه ایران به عنوان جامعه ای که درصد بالای آن را افراد جوان تشکیل می دهند نیازمند دقت بیشتری در زمینه قوانین مرتبط با این قشر می باشد و نیاز به بحث های تئوریک و بحث های حقوقی در این رابطه طبیعتاً بیشتر احساس می شود. از طرفی چون حقوق انگلیس یک حقوق مترقی وپیشرفته در زمینة بر خورد با اطفال بزهکار است و در این خصوص دارای سابقة قانونگذاری قدیمی تر و دارای تجربیات قضایی بیشتر است لازم دیده شد که دراین تطبیق، حقوق انگلیس انتخاب شود تا شاید با انجام بعضی مقایسه ها و تطبیقها بعضی ایرادات و اشکالات قانون ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفته و سعی در برطرف کردن آنها در آینده شود.

چون قسمت زیادی از حقوق ایران در زمینة مسوولیت کیفری اطفال ، بالاخص بعد از انقلاب اسلامی بر فقه استوار می باشد، در قسمتی از پایان نامه فوق نیز به بررسی نظرات فقهای مذاهب پنجگانه بالاخص فقهای شیعه پرداخته شده است.

روش تحقیق به جهت تطبیقی بودن پایان نامه یک روش کتابخانه ای است که قسمتی از آن مبتنی بر ترجمه متون مرتبط با حقوق انگلیس یا بعضاً مرتبط با متون فقهی است. و در آن سعی شده (بالاخص در حقوق انگلیس) هم قوانین مورد توجه قرار گیرند و هم رویه قضایی در کنار این دو نظرات دکترین حقوقی نیز مکمل امر می باشد.

روش تقسیم مطالب نیز به این شکل است که پایان نامه از سه بخش تشکیل یافته که هر بخش نیز به فصل و هر فصل نیز به مبحث تقسیم می شود.

در بخش اول به کلیات مرتبط با اطفال بزهکار در ایران و انگلیس پرداخته شده است. و در بخش دوم به بررسی فقهی و حقوقی پرداخته ایم. در بخش فقهی ، مذاهب پنجگانه را بررسی کرده ایم و در بخش حقوقی در یک قسمت حقوق ایران و در قسمت دیگر حقوق انگلیس را بررسی کرده ایم. منتهی در بخش دوم یک موضوع و بخش سوم نیز موضوعی دیگر در رابطه با اطفال را در ایران و انگلیس بررسی کرده ایم . در آخر نیز لازم دیدیم تا تضمینات بین المللی که در رابطه با اطفال وجود دارد را عنوان کنیم و با یک نتیجه گیری پایان نامه را به پایان برسانیم.

طرح فرضیه

لازم است در ابتدای پایان نامه به بررسی فرضیه مورد نظر راجع به مسئولیت کیفری اطفال بپردازیم و پس از پرداختن به موضوع پایان نامه، در قسمت مرتبط با نتیجه گیری به آن پاسخ دهیم:

این فرض یا به عبارت بهتر ((سؤال)) عبارت است از اینکه آیا میتوانیم برای مسئول بودن فردی (مسئولیت کیفری) معیار ثابتی داشته باشیم ؟ به بیان دیگر آیا میتوانیم معیار ثابتی مانند سن که یک معیار جعلی و قانونی است برای مسئول بودن یا مسئول نبودن افراد داشته باشیم و مزایا و معایب این روش چیست ؟ و اینکه کدامیک از نظام های حقوقی ایران و انگلیس توانسته اند در برخورد با این معیار به شکل صحیحی عمل کنند ؟

بخش اول: کلیات و مفاهیم

بنابر سنت پیشین و بنابر یک قاعده کلی در این پایان نامه نیز بخش اول را به کلیات و مفاهیم اختصاص دادیم تا با روشن کردن بعضی از مباحث زیر بنایی ، در بخش های بعدی با آگاهی پیشین به مباحث جزئی تر بپردازیم و از طرفی اگر چه مباحثی مانند سیر تاریخی و تعاریف جزء موضوعات اصلی نیستند ولی پرداختن به موضوعات اصلی خود نیازمند یک پیش زمینه ذهنی است. پس با این بیان وارد بخش کلیات می شویم.

فصل اول: روند تاریخی مسوولیت کیفری اطفال

همانگونه که از عنوان این مطلب پیداست در این فصل با توجه به نیاز به بحث تاریخچه ما نیز به بررسی تاریخی مسوولیت کیفری اطفال می پردازیم. منتهی با توجه به اهمیت آن، این مبحث در سه جنبة عهد باستان ، ایران و انگلیس بررسی میشود ، تا هم روند این مبحث در عهد باستان به طور اعم وهم در ایران و انگلیس به طور اخص مورد بررسی قرار گرفته باشد.

مبحث اول: مسوولیت کیفری اطفال درعهد باستان

قبل از پرداختن به مسوولیت کیفری اطفال به طور خاصّ ، شایان ذکر است که در جهان باستان مسوولیت کیفری در معنای عام آن دارای دو خصیصه اصلی است که ابتدا به این دو خصیصه می پردازیم. و سپس به نمونه هایی از قواعد حاکم بر اطفال در جهان باستان اشاره می نمائیم.

گفتار اول: خصایص مسوولیت کیفری درعهد باستان

بند اول: جمعی بودن مسوولیت کیفری

«جمعی بودن مسوولیت کیفری ویژگی مسوولیت جزائی در دوران قدیم بوده است.[1]» این به این معنا است که در حقوق قدیم بر عکس زمان حال که مسوولیت شخصی حاکم است، اگر بالفرض فردی از یک قبیله مرتکب جرمی می شد تنهافرد مذکور مسوول شناخته نمی شد، بلکه تمام قبیله که نسبت به آن جرم ارتکاب یافته، مسوول شناخته می شدند. در این مورد کارستن [2]می گوید: «برای درک این مطلب باید توجه کنیم که تصور شخصیت فردی و در نتیجه مسوولیت فردی به ترتیبی که در میان مردم متمدن وجود دارد در میان سرخ پوستان ابتدائی موجود نیست. اعضای یک خانواده کل واحدی را تشکیل می دهند بترتیبی که یکی از اعضای خانواده نمایندة تمام خانواده بوده و تمام خانواده نیز نمایندة اعضای خود است. هر واقعه ای که برای یکی از اعضای این واحد اجتماعی روی بدهد بر همه تأثیر می کند و برای عملی که یکی از اعضاء مرتکب می شود بقیه افراد نیز متساویاً مسوول هستند[3].»

« در قدیم الایام مسوولیت کیفری از اعمال دیگران در ایران بیشتر متداول بود. و کسانی که در نظر شاه مجرم بودند ، همراه با فرزندانشان مسوول شناخته می شدند[4].» در خصوص مسوولیت جمعی به نمونه جالب دیگری می توانیم اشاره کنیم که در قدیمی ترین قانون مدون بشری آمده و آن قانون حمورابی است. در مواد 229 و230 از قانون حمرابی آمده که اگر معماری خانه ای بسازد و خانه خراب شود و صاحب خانه بمیرد در مقابل صاحب خانه، معمار به قتل می رسید. ولی اگر فرزند صاحب خانه کشته می شد می بایست در مقابل فرزند صاحب خانه، فرزند معمار به قتل می رسید.

بند دوم: عینی بودن مسوولیت کیفری

منظور از عینی یا موضوعی بودن مسوولیت کیفری اینست که در زمان قدیم تفاوتی نداشت که فرد عمل را با سوء نیت و یا بدون سوء نیت انجام می داد آنچه که مهم می بود همان نفس عمل یا عنصر مادی بود فرقی نمی کرد که این عمل را یک طفل یا یک فرد بالغ انجام می داد.

چند عامل باعث بوجود آمدن این طرز تفکر می شده است. اولاً تصور می شد کسی که مرتکب جرمی می شود بواسطة ارتکاب جرم آلودگی و ناپاکی در نهاد او پیدا می شود و رفع این آلودگی فقط از طریق اعمال مجازات ممکن است.

ثانیاً : او صدمه ای به فرد یا جامعه وارد کرده و عدالت را نقض نموده و بمنزلة میکروبی خطرناک و مسری است که دفع آن حق جامعه محسوب می شود. ثالثاً : کسی که دست به ارتکاب جرمی می آلاید ، خشم خدایان را بر می انگیزد. و برای فرونشاندن این خشم و در امان بودن از غضب خدایان ، گنهکار باید در پیشگاه خدایان قربانی شود[5].

پس همانگونه که ملاحظه می شود در حقوق قدیم، مسوولیت در معنای عام چه مسوولیت راجع به اطفال و چه مسوولیت راجع به بزرگسالان ، تفکیکی بین عمد وغیر عمد ندارد. و این تفکیک ره آورد دنیای امروز است که در کنار عنصر مادی به عنصر معنوی نیز توجه دارد.

گفتار دوم: خصایص مسوولیت کیفری اطفال در عهد باستان

در قوانین سابق روم، برای صغار ، سن مسوولیت درجات خاصّ خود را داشت و اطفال به طبقات ذیل تقسیم می شدند:

«1- اطفال زیر 7 سال که از جهت جزائی غیر مسوول بودند ولی از جهت مدنی جبران خسارت به عهدة پدر او بود.

2- اطفال 7 تا10 سال که غیر بالغ و غیر ممیز بودند و برای آنها مسوولیت جزائی در نظر گرفته شده بود.

3- اطفال 10 تا 14 سال که اطفال غیر بالغ ممیز بودند که به طریق اولی دارای مسوولیت جزائی بودند[6].»

باید ذکر کنیم که در گذشته عمدتاً سختگیری نسبت به اطفال مجرم زیاد بوده است. مثلاً در انگلستان هیأت منصفه دو طفل 9 و10 ساله را که یکی از رفقای خود را کشته بودند به اعدام محکوم نمودند، زیرا هیأت منصفه قانع شده بود که این دو طفل بعد از کشتن بیرحمانه رفیق خود جسد وی را مخفی نموده و بعلاوه برای فرار از مجازات، از انظار پنهان شده اند و به عبارت دیگر باقوة تمیز و خباثت ، جنایت خود را انجام داد ه اند ، لذا مستحق مجازات مرگ می باشند[7].

نمونة دیگری را می توان مثال زد که مربوط به سال 1814 است که پنج کودک 8 تا 12 ساله توسط محکمه معروف الد بیلی (old Bailey) لندن محکوم به مرگ شدند.

مبحث دوم: نحوة برخورد با اطفال بزهکار در ایران

گفتار اول: مسوولیت کیفری اطفال در ایران باستان

« در دوران ایران باستان هم نحوة رسیدگی به شکایات و هم اعمال انواع مجازات تحت تأثیر عقاید مذهبی از یک طرف و مقررات اوستائی و زرتشت از طرف دیگر بوده است مثلاً از بیست ویک نسک اوستای قدیم، فقط هفت نسک معروف به داتیک است که به مقررات حقوقی و مذهبی پرداخته[8].»

بر اساس اوستا سن بلوغ در اطفال پسر و دختر 15 سال است که در صورت اثبات سن بلوغ . فرد مکلف به انجام وظایف مذهبی و اجتماعی بود.

در اوستا دوران کودکی به دو مرحله تقسیم گشته:

1- قبل از سن 7 سالگی

2- بالای سن 7 سال تا سن 15 که با اتمام 15 سال وی مسوول شناخته می شد . در دوران ایران باستان بعد از سن 15 سالگی فرد دیگر تحت تربیت والدین نبود و به همین جهت شخصاً مسوول اعمال و رفتار خویش بود. ولی قبل از اینکه فرد به سن 15 سال برسد پدر و مادر مسوول اعمال و رفتار وی بودند.

علی رغم اینکه در دورة اشکانیان گونه هایی از مجازاتهای خشن بر علیه کودکان دیده می شود. ولی در دورة هخامنشیان کیفر و مجازات کودکان سبکتر از افراد بزرگسال است.

در عصر ساسانیان دو نوع دادگاه وجود داشت:

1- محاکم مذهبی که به جرائم مذهبی رسیدگی می کرد.

2- دادگاه های عرفی که به جرائم غیر مذهبی رسیدگی می کرد.

در این دوران برای تعیین میزان مسوولیت ، اطفال به دو دسته تقسیم می شدند.

1- کودکانی که هفت سال داشتند و مسوولیتی نداشتند.

2- اطفالی که سن آنان بین 8 تا 15 سال بود که مجازات می شدند اما مجازات ایشان خفیف تر بود.

در دورة ساسانی ، صغار تا قبل از رسیدن به سن رشد ، اهلیت برا ی تصرف در اموال خود را نداشتند و تا زمان مذکور آنها تحت ولایت پدر خود بوده و با فوت پدر چنانچه در خانواده فرزند پسر وجود داشت که می توانست جای پدر خود را بگیرد ، صغار همگی تحت قیمومیت وی بودند . بین دختر و پسر از حیث حقوق اجتماعی و خانوادگی تفاوت فاحشی وجود نداشت و دختر حق داشت هدیه ای را بپذیرد و از ارث بهره مند باشد، اما سهم الارث آنان نصف فرزندان ذکور بود. همچنین اگر ارتکاب بزه کودکان باعث ورود زیان مالی می گردید، سرپرست وی مکلف به جبران خسارت وارده به بزه دیدة از جرم می شد.[9]

« همچنین در قانون داریوش مقررات کیفری سختی در خصوص اطفال اجرا می شد. میتوان به عنوان مثال به بریده شدن دست فرزندی که برای زدن پدر بلند می شد اشاره کرد.[10]»

گفتار دوم: دورة اسلامی و شیوة برخورد با اطفال بزهکار:

در دورهء اسلامی ما با دومنبع روبروهستیم یکی کتاب ودیگری سنت است. همانگونه که بعداً نیز به تفصیل بیشترخواهیم گفت، دردورهء اسلامی با اصولی روبرو هستیم که در بند اول به اصل اول یعنی شخصی بودن مسؤلیت کیفری و در بند دوم به اصولی که در نحوهء برخورد با اطفال بزهکار هست می پردازیم.

بند اول:تئوری اسلام در باب مسؤلیت کیفری

در حقوق اسلام مسؤلیت کیفری بر پایهء اصل شخصی بودن مسؤلیت قرار دارد که به مستنداتی از کتاب و سنت اشاره می کنیم :

آیهء 286 سورة بقره : « خداوند کسی را جز بقدر طاقتش تکلیف نمی کند ، برای اوست آنچه کسب کرده و به زیان اوست آنچه بدست آورده است[11].» آیة 44 سورة روم : « هر کس کفر ورزد بر اوست کفر او و هرکس کار نیکو کند پس برای خویش آماده می کنند.» آیة 46 سورة فصلت:« هر کس کار نیکی انجام دهد پس برای خویشتن است و هر کس کار بدی بکند برای اوست و پرودگار تو بر بندگان ظلم نمی کند.» آیة 38 سورة مدثر: « هر کس نسبت به آنچه انجام می دهد وامدار است.» آیة 18 سورة فاطر : « هیچ کس بارگناه دیگری را بدوش نمی کشد[12].» آیة 164 سورة انعام :« هیچکس نیندوزد جزا برای خویشتن و هیچ کس بار گناه دیگری را بر نمی دارد.»

از جمله احادیث مرتبط با اصل شخصی بودن مسوولیت عبارتند ازحدیثی که پیامبر اسلام فرمودند: « و لا یؤخذ الرجل بجریره ابیه و بجریره اخیه» هیچ فردی بخاطر گناه پدر و یا برادرش مواخذه نمی شود[13]. یا حضرت علی (ع) وصیت نمود که به قاتل او جز یک ضریت نزنند و مبادا کس دیگری را به جای قاتلش مجازات کنند.

بند دوم: مسوولیت کیفری در حقوق اسلام

در حقوق کیفری اسلام به طور آمیخته هم در کتاب و هم در سنت با موارد زیادی روبرو هستیم که حکم کیفری اطفال را صریحاً معلوم نموده است که به طور خلاصه به برخی از این موارد اشاره می کنیم:

در حقوق اسلامی قبل از اینکه مسأله مسوولیت اطفال مطرح باشد مسأله تربیت اطفال مورد توجه است.امام صادق در این مورد می فرمایند: « فرزند خود را در 7 سال اول آزاد بگذار تا بازی و تفریح کند و هفت سال دیگر اور ا با آداب و روشهای مفید تربیت کن و در هفت سال سوم مانند رفیق صمیمی ، مصاحب و ملازم او باش[14].»

امام علی ( ع) می فرمایند: « سه گروه از مسوولیت کیفری مبّرا هستند. اول طفل تا زمان رسیدن به بلوغ ، دوم فرد دیوانه تا زمان عاقل شدن وی و سوم فردی که خواب است تا زمان بیدار شدنش[15].»

مبحث سوم: پیشینة تاریخی حقوق انگلستان در رابطه با اطفال بزهکار

سیر تاریخی حقوق انگلستان از ادوار مختلفی متشکل است، که این ادوار نیز از دو جهت قابل بررسی است. یک جنبه آن بررسی روند دادرسی اطفال از بدو تا زمان حال است. و جنبه دیگر آن بررسی حقوق انگلستان از جهت میزان شدت و ضعف برخورد با اطفال بزهکار است. به طور خلاصه می توان گفت که تا قرون 17 و 18 بین متخلفین جوان و بزرگسال چه در مورد آئین دادرسی چه در مورد شرایط اعمال مجازات ها هیچگونه تمایزی وجود نداشت و متخلفین جرائم اعم از بزرگ و کوچک به یک شکل مجازات می شدند. ما در این مبحث ابتدا خلاصه ای از روند دادرسی انگلستان را از بدو تا به امروز ذکر می کنیم و سپس به روند برخورد با اطفال بزهکار در سده های اخیر می پردازیم.

(( در حقوق انگلیس ما با دادگاههای مختلفی روبرو هستیم که در ادوار مختلف به شکل های مختلف نمایان می شوند که اغلب آنها نیز متأثر از سیستم سیاسی زمان خود هستند مثلاً ما در ابتدای تاریخ انگلستان با « کانتی کورت[16]» ها روبرو هستیم که یادگار دوران مسیحیت هستند و همچنین می توان در تاریخ انگلستان از دادگاههای « بارون[17]» نام برد که دارای سیستم رسیدگی واحد نبودند. در ادوار دیگر تاریخ انگلستان ما با دادگاههای شاهی روبرو هستیم که با روی کار آمدن آنها دادگاههای مسیحیت برچیده می شوند.[18])) با این اوصاف همانطور که قبلاً نیز گفتیم تا قرن 17 و 18 اطفال نیز مانند بزرگسالان در همین دادگاهها محاکمه می شدند. و فرقی از جهت روند دادرسی و حتی اعمال مجازات بین بزرگسالان و اطفال نبود.

اولین تحول در زمینه اطفال بزهکار در سال 1838 رخ داد که زندان ویژه ای برای پسران 10 تا 18 ساله به نام « Parkhurst » ایجاد گردید.پس از این دوران به بعد ما شاهد تحولاتی در نحوه برخورد با اطفال بزهکار هستیم ،که با طبقه بندی افراد این تحول روی می دهد.این موسسه در سال 1864 به کار خود پایان داد.در سال 1854 قانون بزهکاران جوان در نتیجه مجاهدت های یک فرد اصلاح طلب به نام « ماری کارپنتر» به تصویب رسید. بر اساس قانون مزبور اطفال به جای اعزام به زندانهای بزرگسالان به دارالتأدیب هایی که توسط افراد داوطلب اداره می شدند انتقال داده می شدند. و این امر جایگزین زندان بود. این روش در سال 1857 به وسیله قانون مدارس صنعتی تا حدودی توسعه و گسترش یافت[19].

این قانون برخی تحصیلات مقدماتی را برای اطفال مقرر داشته بود که درخور توجه بود ولی تا این زمان هیچ گونه تحولی در خور توجهی در جهت حقوق کیفری اطفال صورت نگرفته بود و تنها با رقه های تحول وتغییر در برخی قوانین دیده می شدند. در دهه 1880 تعداد دارالتأدیب ها و مدارس صنعتی از 200 مورد تجاوز نمود و در آن زمان هزاران کودک نیز در زندان های بزرگسالان وجود داشتند که این نیز جای تأمل بود.

در سال 1895 « کمیته گلدستون[20]» جهت بازرسی از زندانها تشکیل شد. این کمیته در گزارش خود با تأکید مبنی بر عدم مسوولیت اخلاقی اطفال و مشاهده و ملاحظه آنها به عنوان قربانیان جامعه می پرداخت. در اصل این امر تحولی عظیم در حقوق کیفری اطفال بود که با روند رو به رشد خود دیگر کشورها را نیز تحت تأثیر قرار داد تا بنیانگذار یک سیستم برخورد افتراقی بااطفال باشد ، که در پی آن قوانین آتی با تحت ملاحظه قرار دادن این دیدگاه به تصویب رسید[21].

بعد از انتشار گزارشات کمیته گلدستون بالاخره این مسأله در سال 1933 در قانون جوانان و اطفال به این شکل وارد شد که در مورد نحوة برخورد با اطفال بزهکار باید رفاه حال طفل و اقداماتی که در جهت تأمین آموزش و پرورش وی می باشد مورد توجه قرار گیرد.

سیستم عدالت اطفال بزهکار همواره میان رفاه و مجازات اطفال دارای تناقضاتی در اهدافش بوده است. علیرغم مخرب بودن روشهای مجازات جرایم و غیر قابل اجرا بودن آن در برخورد با پسران جوان ، دادگاهها در شناسایی مسوولیت کیفری بزهکاران نوجوان با آنها بمانند افراد معقول و بزرگسال برخورد می نمودند[22].

قانونگذار سال 1933 تمایز میان دارالتأدیب ، مدارس صنعتی را که هر دو بعنوان مدارس مصوب معروف بودند از میان برد. کیفیت دادگاههای ویژه اطفال و نوجوانان خود به خود توسعه یافت. علاوه بر مقررات منظور شده برای تفکیک اطفال در مرکز پلیس ، یا در دادگاه ، دادرسی در دادگاهها به صورت غیر علنی برگزار می شد. گزارشها منحصر به آن چیزی بودند که مطبوعات گزارش می نمودند.

در سال 1948 یعنی پس از جنگ جهانی دوم قانون کودکان به تصویب رسید و اختیاراتی را برای حکومت ملی در نظر گرفت، که از کودکان غافل و بی دقت مراقبت نماید. ولی در همان زمان قانون عدالت جزائی مصوب 1948 عناصر مجازات را در سیستم مزبور افزایش داد. در اوایل دهه 1960 کمیته کودکان و نوجوانان در گزارش خود وضع بسیار بدی را از کودکان و دادگاههای اطفال ارائه داده و در سال 1969 قانون کودکان و نوجوانان بر اساس طرحهای پیشنهادی« white paper » تشکیل یافت و به تصویب رسید. بر اساس این قانون سن مسوولیت کیفری تا 14 سال افزایش یافت. ولی باید نسبت به تمام کودکان زیر 14 سال رسیدگی های غیر کیفری به عمل می آمد.

از طرفی قانون کودکان و نوجوانان 1969 مقرر داشت که : کودکان هیچ وقت تحت تعقیب قرار نمی گیرند مگر صرفاً بر مبنای تصمیمات اتخاذ شدة پلیس ، از طرفی اختیارات اعمال مجازات در دادگاههای ویژه اطفال بزهکار به طور کامل کاهش یافت . این بود خلاصه‌ای از روند برخورد با اطفال بزهکار تا سال 1969 که البته این روند در قوانین بعدی از جمله در قانون 1982 ،‌ قانون 1988 و … تغییرات دیگری می‌یابد ، که این تغییرات در بخش های بعدی مورد بررسی و دقت بیشتر قرار می‌گیرد

فصل دوم: مفاهیم و مبانی مرتبط با بزهکاری اطفال

قبل از پرداختن به هر موضوعی لازم است که ابتدا تعریف آن موضوع را بدانیم تا با آگاهی از دامنه بحث ، مانع دخول اغیار شویم. به عبارت دیگر تا زمانی که ما ندانیم طفل کیست و تعریف مسوولیت چیست نمی توانیم به تبعات حاکم بر طفل بزهکار بپردازیم.

مبحث اول: مفاهیم

اصطلاح مسوولیت کیفری از دو جزء تشکیل یافته که هر کدام را مورد بررسی قرار می دهیم.

گفتار اول: مفهوم واژگان مسوولیت و کیفر

مسوولیت از نظر دستوری مصدر جعلی است که از افزودن علامت مصدری (یت) به آخر مسوول بر وزن مفعول وبه معنای شخص مورد بازخواست و مورد سؤال بدست می آید. کلمة مسوول نیز از ریشة سال یسأل مشتق شده است.

در ترمینولوژی حقوق گفته شده: « مسوولیت عبارتست از تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که بر دیگری وارد کرده است[23].» این تعریف بیشتر ناظر به مسوولیت مدنی و مالی است و به تمام افراد و مصادیق مسوولیت انعکاس ندارد و برای تعریف مسوولیت کیفری نیز نمی تواند برای تمام موارد کاربرد داشته باشد. زیرا در برخی جرائم هیچ ضرر خصوصی به فردی وارد نمی شود[24]، تا برای رفع این ضرر قائل به مسوولیت فاعل شویم.

در المنجد در مورد واژ ة مسوولیت آمده که : «مسوولیت به معنای مسوول بودن انسان در قبال چیزی و مورد مؤاخذه بودن وی در برابر اعمال و افعال خویش است.»

در قرآن کریم نیز مواردی وجود دارد که به مسوولیت اشاره شده : « آگاه باشند که مورد سئوال قرا می گیرند.» (صافات – 24)

« به پیمان خود وفا کنید که همانا در مورد پیمان خویش مورد مواخذه قرار می گیرید.» (اسراء – 34)

« و از چیزی که نمی دانی پیروی نکن . همانا گوش و چشم و زبان مورد مؤاخذه قرار می گیرند.» (اسراء – 36)

از طرفی دیگر کیفر یک کلمة فارسی است در برابر کلمة مجازات یا جزا که ریشة عربی دارند. برخی آن را با کلمة مجازات مترادف می دانند و از آن صرفاً پاداش بد و ناگوار را استفاده می کنند و برخی دیگر آنرا هم معنا با کلمة جزا و اعم از پاداش خوب یا بد تلقی می کنند ولی می توان گفت که کیفر مثل کلمه مجازات بیشتر در معنای سزای بد و ناخوشایند بکار می رود و در حقوق جزا نیز معنای اخیر آن مورد نظر می باشد. پس کیفر همان معنای مجازات را دارد.

اگر معنای مسوولیت و کیفر را در کنار هم قرار بدهیم باید گفت نتیجة ثبوت مسوولیت کیفری صرفاً کیفر و مجازات است. حال آنکه می دانیم قوانین جزائی غالب کشورها برخوردی دو گانه علیه جرائم دارند. واکنش آنها در قالب مجازات و گاهی بصورت اقدامات تأمینی و تربیتی ظاهر می شود. گو اینکه هر دوی آنها در چارچوب سیاست واحدی که هدف آن پیشگیری از جرم و اصلاح مجرم است، اعمال می شوند. ولی یاد آوری این نکته نیز ضروری است که اقدامات تأمینی و تربیتی که اجرای آنها منوط به وقوع جرم می باشد از لحاظ ماهیت و ویژگیها و برخی اهداف با مجازاتها تفاوت دارند ونمی توان آنها را مجازات محسوب کرد.

بنابر آنچه گفته شد بنظر میرسد اصطلاح مسوولیت کیفری، اقدامات تأمینی و تربیتی را شامل نمی شود و آنچه از آن متبادر به ذهن می شود مسوولیتی است که فقط به کیفر منتهی می شود. بنابراین با توجه به پذیرش اقدامات تأمینی در سیستم های مختلف حقوقی ، اصطلاحی جامع تر باید به جای واژة مسوولیت کیفری یا جزائی انتخاب شود.

از نظر تقسیمات مسوولیت ، بطور خلاصه وار باید گفت که مسوولیت تقسیمات چندی دارد. یک نویسند مصری ابتدا « مسوولیت را به دو شاخة کلی اخلاقی و قانونی تقسیم می کند و سپس مسوولیت قانونی را نیز به مسوولیت کیفری و مدنی و مدنی را به مسوولیت عقدی و قهری قابل تقسیم می داند[25].»

گفتار دوم: تعریف حقوقی مسوولیت کیفری

حقوقدانان تعاریف مختلفی از مسوولیت داده اند که تا حد زیادی از جهت ماهیت به یکدیگر شبیه هستند اگر چه از لحاظ شکل ظاهر و کلمات ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشند. تعریف مسوولیت کیفری از یک طرف به این مسأله بر می گردد که دیدگاه ما از مسوولیت کیفری چیست یا لااقل اگر مقنن تعریف مستقیمی از مسوولیت کیفری ندارد در مواردی که به مسوولیت کیفری پرداخته چه تعبیری از مسوولیت کیفری دارد. مثلاً وقتی صحبت از مسوولیت کیفری اطفال می نماید ، منظور وی چه نوع از مسوولیت کیفری و چه درجه ای از آن می باشد زیرا خود مسوولیت کیفری می تواند به درجات مختلفی تقسیم شود. این درجة مسوولیت، در اطفال به صورت ناقص است.

در یک تعریف در خصوص مسولیت کیفری آمده که: « مسوولیت جزایی عبارت است از انتساب فعل یا ترک فعل مجرمانه به شخص یا اشخاص که با انجام بزه، به قوانین جزایی خواه به عنوان مباشر و خواه به عنوان شرکاء و معاونین به عمد یا خطا تجاوز کرده اند و توان تحمل بار مجازات یا احتمالاً اقدامات تأمینی و تربیتی را در قبال فعل یاترک فعل خود دارند[26].» این تعریف که تا حد زیادی یک تعریف کامل از مسوولیت جزائی است دارای چند رکن است: اولاً با ارتکاب جرم است که مسوولیت جزایی ایجاد می شود. ثانیاً فرقی نمی کند که عنوان مجرم چه باشد معاون یا مباشر یا شریک ، تحت هر عنوانی باشد مسوولیت شامل وی می شود. ثالثاً حتی کسی که مستحق اقدامات تأمینی و تربیتی است می توان گفت که وی به لحاظ جزائی مسوول بوده که مستحق چنین اقداماتی گشته است.

مبحث دوم: مبانی مرتبط با بزهکاری اطفال

منظور از مبانی ، آن دسته از عواملی است که دانستن آنها قبل از ورود در جزئیات بحث مسئولیت کیفری اطفال ضروری است مثلا قبل از اینکه ما بدانیم طفل در چه سنی مسئولیت پذیر است باید بدانیم که طفل جزء کدامیک از عوامل موجهه یا رافع مسئولیت است .

گفتار اول: ارکان مسوولیت کیفری

بند اول: قابلیت انتساب

منظور از این رکن توانایی انتساب و استناد فعل ارتکاب یافته به فرد خاصّی است. منظور این نیست که یک رابطه علیت باید بین فعل ارتکابی و فاعل باشد بلکه منظور اینست که چه بسا فردی مرتکب فعل شده ولی فعل ارتکاب یافته قابل استناد به او نیست. برای این منظور فاعل مادی جرم باید از دو صفت ادراک و اختیار یا دانستن و خواستن بهره مند باشد. پس همانگونه که ملاحظه می شود این همان مسأله ای است که به طور خاص در مورد اطفال مطرح است. اطفال در عین توانایی داشتن عنصر معنوی به دلیل اینکه فعل ارتکابی قابلیت استناد به آنها را ندارد قابل مجازات نیستند.

بند دوم: قابلیت تحمل

منظور از قابلیت تحمل وجود اوصاف و شرایطی در مرتکب جرم است بگونه ای که تحمیل ضمانت اجراهای قانونی بر او با اهداف مجازاتها و اصول حقوقی مغایرت پیدا نکند. در اینجا ذکر این مختصر بسنده می شود که از جمله اهداف مهم کیفرها اعمال پیشگیری عمومی و خصوصی ، اصلاح و تربیت مجرمین و ... است.

فقط کسی می تواند مسوول شناخته شود که تحمل کیفر از طرف وی در جهت تحقق این اهداف و اصول انکار ناپذیر باشد. پس متهم باید از نظر شرایط جسمانی و روانی و اوضاع و احوال ارتکاب جرم در وضعیتی باشد که با حفظ آن اهداف و اصول بتوان او را مورد تعقیب قرار داد. فلذا وجود اوصاف بلوغ و عقل برای مسوول شناختن فاعل جرم باید احراز گزدد، زیرا توانایی اولیه عمل به تکلیف منوط به تحقق این اوصاف است.

گفتار دوم: عوامل رافع مسوولیت کیفری

مسألة دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد اینست که از نظر تقسیم بندی حقوقدانان علت عدم مجازات اطفال در چیست . آیا در مجرم نبودن آنهاست؟ در جواب باید بگوئیم اطفال مجازات نمی شوند نه به خاطر اینکه آنها مجرم نیستند ، زیرا اگر مجرم نبودند حتماً باید آنها را داخل در تقسیم بندی عوامل موجهه جرم می آوردیم. در حالیکه اطفال مجازات نمی شوند چون جرم، قابلیت انتساب به آنها را ندارد. پس در تقسیم بندی حقوق جزا اطفال جزء عوامل رافع مسوولیت کیفری هستند.

در اینکه اطفال جزء عوامل تام رافع مسوولیت کیفری هستند یا جزء عوامل ناقص رافع مسوولیت کیفری، باید بگوئیم آنها جزء عوامل تام هستند. یعنی بر خلاف مستی که مشروط به شرایطی رافع مسوولیت است، و یا سایر عوامل رافع که مشروط به شرایطی رفع مسوولیت می نمایند، در اینجا همانگونه که مقنن در ماده 49 ق م ا مصوب 1370 گفته : ” اطفال در صورت ارتکاب جرم مبری از مسوولیت کیفری هستند و تربیت آنها با نظر دادگاه بعهده سرپرست اطفال و عندالاقضاء کانون اصلاح و تربیت اطفال می باشد.“ هیچ شرط خاصی برای رفع مسوولیت وجود ندارد و فقط داشتن یک سن خاص نیاز است.

گفتار سوم : منشأ اصطلاح بزهکاری اطفال[27]

آقای م ـ هـ ـ سیبولکی (cybulskey) می گوید: (( اصطلاح بزهکاری نوجوانان ( که در فرانسه Delinguance Juvenile) ) و در انگلستان Juvenile Delinguency) ) گفته می شود، برای اولین بار در سال 1815 در انگلستان عنوان شد و بعد ها این اصطلاح در بعضی از کشورها مانند ایالات متحده آمریکا در مفهوم وسیع تری بکار رفت))[28].

گفته می شود علت طرح این موضوع در انگلستان این بود که در سال 1814، پنج کودک 8 تا 12 ساله توسط محکمه معروف اولد بیلی (old Bailey) لندن محکوم به مرگ شده بودند. بر اثر این واقعه یکی از خیر اندیشان انگلیسی بنام پیتر بدفورد(Peter Bedford) انجمنی جهت پیشگیری از جرائم اطفال تاسیس کرد که هدفش تحقیق درباره علل ازدیاد روزافزون و خطناک این پدیده اجتماعی در انگلستان بود. هشت سال پس از آن در سال 1823 میلادی ابتکارات و کوششهای مشابهی توسط برخی از مربیان و خیر اندیشان آمریکایی در اتازونی به مرحله عمل گذاشته شد. از همین موقع است که اصطلاح جرائم اطفال کم کم در سراسر دنیا رواج یافته و بر سر زبانها افتاد.[29]

ازهمین زمان است که بتدریج در اغلب کشورهای دنیا از اعمال مجازات ها در خصوص کودکان جلوگیری شد و در قوانین جزائی ممالک مختلف مقررات حمایتی خاص در خصوص کودکان به تصویب رسید و مراجع خاص برای رسیدگی جرائم اطفال به وجود آمد.

گفتار چهارم: نسبی بودن مفهوم ”بزهکاری اطفال“

مفهوم پدیدة بزهکاری اطفال همچون بسیاری از پدیده های اجتماعی نسبی است و محدوده معنای آن در زمانها و مکانهای مختلف فرق می کند. مفهوم اصطلاح بزهکاری اطفال هم از جهت تعریف بزهکاری و هم از جهت تعریف طفل مفهومی است اعتباری و نسبی و ارائه تعریف واحدی از آن تقریباً ناممکن است، بنابراین در خصوص بزهکاری اطفال تعریفی که بتواند نظر همگان را به خود جلب کند و درتمام ادوار و جوامع صادق باشد و یا به عبارت دیگر مستقل از زمان و مکان کلیت داشته باشد تاکنون ارائه نشده است.

گفتار پنجم : اهمیت بزهکاری اطفال

اگر تا آغاز قرن اخیر کسی در اهمیت مسأله بزهکاری اطفال تردید داشت امروزه دیگر چنین شک و تردیدی به هیچ وجه روا نیست، کودکان هر جامعه امیدان آینده آن جامعه هستند و تربیت صحیح آنها تضمین سلامت آینده اجتماع است.

مطالعاتی که در زندان ” آنزیشم“ (Ensisheime) در فرانسه بعمل آمده است نشان می دهد که یک سوم زندانیان سابقه دار محکوم به اعمال شاقه ،جنایات اولیه خود را قبل از رسیدن به سن 18 سالگی شروع نموده بودند و حتی یکی از آنان اولین جرم خود را در سن 9 سالگی انجام داده بود.

میزان جرائم ارتکابی توسط اطفال طی قرن حاضر در کلیه کشورها وخصوصاً در کشورهای صنعتی افزایش قابل توجهی داشته و در کشور ما نیز طی سه دهة اخیر بعنوان پدیدة منفی اجتماعی توجه صاحبنظران را بخود جلب کرده و نگرانی آنها را برانگیخته است. بعلاوه نگرانی دیگر امروزه ناشی از نوع و کیفیت جرائم ارتکابی اطفال است.

بهمین خاطر یکی از مهمترین مباحث مطروحه در کنگره های بین المللی متخصصین حقوق در سالهای اخیر مسأله بزهکاری خردسالان و طرق پیشگیری از آن بوده است. بدین گونه اولین کنگره بین المللی حقوق جزا و جرم شناسی که در سال 1955 به ابتکار سازمان ملل متحد برای بحث پیرامون پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین در شهر ژنو تشکیل گردیده بود در قطعنامه پایان کار خود چنین پیشنهاد کرده است:

((کمیسیون مسائل اجتماعی باید پس از مشورت با کمیسیون حقوق بشر با جلب موافقت دولتها و سایر تشکیلات ذینفع هر چه زودتر به تجدید نظر در مورد قواعد و مقررات مربوط به پیشگیری از جرائم و اصلاح قوانین و تربیت مجدد اطفال بزهکار اقدام نماید[30].)) و سازمان جهانی حمایت کودکان در یک جمله کوتاه و رسا ولی کلی و فراگیر خاطر نشان می سازد که: « اگر خواهان زندگی صلح آمیزی هستیم باید از کودکان شروع کنیم.»[31]

فصل سوم: مسولیت کیفری اطفال از دیدگاه مکاتب کیفری حقوق جزا

مبحث اول: بررسی مکاتب کلاسیک و نئو کلاسیک در ارتباط با مسوولیت کیفری اطفال

مکتب کلاسیک که عمدتاً بعد از انقلاب کبیر فرانسه و بعد از تحولات عظیم فکری نضج گرفت . عمدتاً متأثر ار عقاید افرادی مانند بکاریا ، روسو بنتام و منتسکیو بوده و صاحبنظران فوق معتقد به فایدة مجازاتها بودند که ذیلاً به برخی نظرات آنها اشاره خواهیم کرد. از سویی دیگر نباید فراموش کرد که مکتب کلاسیک تا حدودی از عقاید افرادی مانند امانوئل کانت و ژوزف دومستر نیز پیروی نموده است . « این افراد معتقد به عدالت مطلقه بودند که مَثل جزیرة متروک³ نیز توسط همین صاحبنظر یعنی کانت ارائه گردیده است. پس به این ترتیب مکتب کلاسیک تلفیقی از دو تئوری اخلاق و عدالت وفایده زا بودن مجازاتها است4.»

اما جزئیاتی که در این مکتب نئو کلاسیک نهفته است بیشتر از این می باشد و احتیاج به بررسی دقیقتری دارد . بالاخص اینکه نوع نگرش آنها در خصوص رفتار با اطفال قابل توجه است. عمده تأثیری که مکتب کلاسیک بر سیستم حقوقی زمان خود داشت بر قانون 1791 آشکار گشت. و بعد از قانون 1791 در قانون جزای 1810 تأثیر گزار بوده ولی به سبب ایرادتی که این مکتب داشت با تغییر و تحولاتی به مکتب نئوکلاسیک تغییر یافت.

آنچه که در نظر موسسان این دو مکتب یعنی کلاسیک و نئوکلاسیک محور بحث می باشد همان ” مسوولیت اخلاقی“ است. یعنی با توجه به مفهوم فلسفی جبر و اختیار ، انسان در غالب موارد موجودی است که اکثر اعمال خود را از روی میل و اختیار انجام می دهد و به طور اخص وقتی انسان در بین تمام اعمال ارادی خود مرتکب عمل مجرمانه می شود ، چون در ارتکاب عمل مجرمانه ؛ دارای اختیار و آزادی است پس در نتیجه باید مسوولیت اخلاقی ناشی از ارتکاب جرم را نیز بپذیرد. ولی از آنجا که همه افراد دارای یک درجة یکسان از مسوولیت اخلاقی نیستند باید هر فردی بر مبنای معیار عدالت دارای مسوولیت اخلاقی متناسب با شدت جرم خویش است.

بکاریا اساس نظریات خود را قرار داد اجتماعی می داند و روسو در توضیح قرارداد اجتماعی می گوید انسان در جهت استفاده هر چه بهتر از حقوق و آزادیهای خود تصمیم گرفت تا مقداری از آزادیهای خود را به نفع جامعه فدا کند. و با این تفویض آزادی و حقوق شخصی به جامعه ، قدرت عمومی جامعه وظیفه پیدا کرد تا در مقابلِ افرادی که به حقوق دیگران تجاوز می کنند بایستد. پس در اینجاست که مجازات کردن معنی می یابد به این عنوان یک حق تثبیت شده برای حکمرانان به نمایندگی از افراد شکل می گیرد.

ازدیگر نظریه پردازان مکتب کلاسیک بنتام می باشد از نظر بنتام مجرم به این دلیل مرتکب جرم می شود که نفع و فایده و لذت ناشی از جرم برای او بیشتر از ضرر می باشد. به عبارت دیگر در سنجش رنج و الم ناشی از جرم و لذت آن کفة مربوط به لذت خواهی سنگینی می کند، پس بهتر است برای مقابله با چنین فردی رنج و الم ناشی از جرم بر سود حاصله از آن تفوق و برتری داشته تا وی در این معادله جرم را برانگیزد. بکاریا نیز بر این اعتقاد است که همواره باید سعی کنیم تا بر قطعیت مجازاتها بیفزائیم . یعنی قبل از اینکه ما فکر کنیم که مجازات باید شدید باشد باید توجه داشته باشیم که مجازات ملایم ولی حتمی الاِجرا بر مجازات شدید ولی غیر قطعی برتری دارد.

« طرفداران مکتب نئوکلاسیک معتقد به ”مسوولیت نقصان یافته“ هستند. به این معنا که چون میزان مجازات باید متناسب با میزان مسوولیت اخلاقی و آزادی مجرمین باشد لذا هرگاه کسی به علت نقص قوای عقلی از نعمت سلامت عقل به طور کامل بهره مند نباشد باید در میزان مجازات وی تخفیف داده شود[32].» پس ما همواره با چند مفهوم در نظریه کلاسیک و نئو کلاسیک روبرو هستیم اولین مفهوم اراده آزاد است که مسوولیت اخلاقی بر مبنای آن شکل می گیرد.

دومین مفهوم تفاوت افراد در میزان مسوولیت اخلاقی است که تفاوت مجازات اطفال در بزرگسالان بر این مبنا شکل می گیرد سومین مفهوم ، مفهوم جذب لذت و سنجش لذت است که حتی امروزه توسط افرادی مانند ساترلند دانشمند جرم شناس امریکایی مطرح شده است، که به روان شناسی کام گیری معروف است. به این توضیح که مناط اعتبار در رفتار انسان جذب لذت و دفع الم است.

با بیان مطالب فوق در خصوص نحوة برخورد مکاتب کلاسیک و نئوکلاسیک در برخورد با اطفال بزهکار باید بگوئیم که بر طبق نظرات اندیشمندانی مانند روسو و بنتام به طور تلویحی باید اطفال را فاقد مسوولیت کیفری بدانیم یا حداقل از نوعی تخفیف در ارتباط با آنها سخن بگوئیم . بدین معنی که طبق نظر روسو که معروف به قرار داد اجتماعی است نمی توان اطفال را مجازات کرد زیرا اطفال به دلیل عدم کمالِ عقل نتوانسته اند در این قرار داد اجتماعی شرکت کنند پس نمی توانند دارای مسوولیت باشند و چون نمی توانند بین نفع و ضرر به طور دقیق تفکیک قائل شوند و آن را مورد سنجش قرار دهند پس نمی توانند مشمول نظریه بنتام نیز شوند.

این امر مبتنی بر عدالت است زیرا همه افرادهمانگونه که گفتیم دارای یک درجه از مسوولیت اخلاقی نیستند و مسوولیت اخلاقی هر فرد در عین مختار بودنش ، با توجه به میزان تکامل عقلی وی معین می شود. پس نباید دیوانگان و کودکان را همسنگ عاقلان و بزرگسالان قرا دهیم و باید نوعی مسوولیت تخفیف یافته برای آنها قائل شویم. اصل فردی کردن کیفرها نیز به همین ترتیب قاضی را وا می دارد که بین حداقل و حداکثر مجازات ، با توجه به شخصیت افراد از جمله سن آنها ، قائل به انتخاب باشد. ریموند سالی در این مورد می گوید: صرفنظر از این جرم خاص که بین همة مرتکبین آن جرم یکسان است، هیچ گونه شباهت دیگری بین مرتکبین جرائم وجود ندارد. اختلاف و تفاوتهای عظیمی در خصوص سن ، تربیت، وضع اجتماعی، وضع سلامتی، وضع روحی و روانی، میزان هوش و مذهب و غیره آنها را از هم جدا می سازد . در چنین شرایطی و با توجه این اختلافات عدالت و انصاف ایجاب می کند که بین مجازات مجرمین تفاوتهایی وجود داشته باشد باید به قاضی اجازه داده شود که به هنگام محاکمه کلیه این عوامل را در نظر گرفته و با توجه به جمیع جهات ، مجازاتی متناسب با شخصیت هر فرد مجرم تعیین نماید.

افراد مورد نظر مکتب کلاسیک یا دارای عقل کامل هستند مثل افراد بزرگسال یا فاقد عقل کامل هستند مثل مجانین ، یا اینکه افرادی هستند که بالقوه عاقلند، یعنی حد وسطی از انسان عاقل و انسان مجنون مثل اطفال بزهکار ،که در اینجا ما برای دسته اول مسوولیت کامل قائلیم و برای دسته دوم (مجانین) مسوولیتی قائل نیستیم و برای دسته سوم مسوولیت تخفیف یافته قائلیم.

به لحاظ عملی نظریات مکاتب کلاسیک و نئوکلاسیک در ماده 66 قانون 1810 فرانسه دیده می شود که سه اصل [33]را درمورد اطفال بزهکار پیش بینی نموده بود یکی تعیین حد صغارت ، دومی قوه تمیز و بالاخره مسوولیت کمتر برای اطفال بزهکار است.

حد صغارت در این قانون 16 سالگی تعیین شده بود و اطفال کمتر از 16 سال در صورت ارتکاب جرم با قوه تمییز ، مسوول بوده است لیکن از کیفیات مخففه مربوط به صغر سن برخوردار می شدند و اگر دارای قوه تمییز تشخیص داده نمی شدند فاقد مسوولیت بودند.

مبحث دوم: مکتب تحققی و نظرات آنان راجع به اطفال بزهکار

این مکتب که به نامهای اثباتی، جبرگرا یا پوزیتیویسم نیز معروف است در اوایل قرن 20 و اواخر قرن 19 در ایتالیا بوجود آمد . عمده پایه گذاران آن عبارت بودند از دکتر سزارلومبروزو که به حرفة پزشکی مشغول بود و کتاب انسان جنایتکار را نوشت، انریکوفری که کتاب جامعه شناسی کیفری را منتشر نمود و پایه گذار جامعه شناسی جنایی بود و بالاخره رافائل گاروفالو که کتاب جرمشناسی را نوشت و قاضی دادگستری بود.

در اینجا ما باعقاید افرادی روبرو هستیم که درست در نقطه مقابل نظرات مکتب کلاسیک قرار دارند و آن نفی اراده و اختیار از انسان است. به اعتقاد نظریه پردازان مکتب تحققی انسان همواره تحت تأثیر دو دسته از عوامل می باشد . یک دسته از عوامل بیرونی که عبارتند از خانواده ، جامعه دوستان و ... و یک دسته عوامل درونی مثل عوامل وراثت مانند نوع کارکرد غدد درون ریز، و ... پس با وجود این عوامل درونی و بیرونی هیچگونه اختیاری برای انسان برای عمالش باقی نمی ماند. پس او مرتکب جرم می شود نه به خاطر اینکه جرم را اختیار کرده است، بلکه به دلیل اینکه او مجبور به ارتکاب جرم بوده است. هر کدام از این عوامل جبری یعنی محیط و وراثت نیز توسط یکی از صاحبنظران مکتب تحققی مطرح شده مثلاً جبر ناشی از عوامل وراثتی و زیستی توسط لومبروز مطرح شد و جبر محیط و اجتماع توسط انریکو فری مطرح گردید.

پس چون مجرم مجبور در ارتکاب جرم بوده است ، وی مستحق مجازات نیست بلکه اقدامات تأمینی و تربیتی بر علیه او اعمال می شود و برای تناسب بیشتر با اقدامات تأمینی واژة جرم نیز حذف و به جای آن حالت خطرناک مطرح گشت. و چون حالت خطرناک چیزی نیست که فقط در لحظه ارتکاب عمل مجرمانه مشخص شود و حتی قبل از ارتکاب جرم نیز ممکن است در فردی وجود داشته باشد پس امکان اعمال اقدامات تأمینی قبل از ارتکاب جرم نیز وجود دارد. در اصل مسوولیت اجتماعی جایگزین مسوولیت اخلاقی می شود ومجرم مانند میکروبی فرض می شود که باید از جامعه طرد شود. « از دستاوردهای مکتب تحققی خلق عنوان مجرم بالفطره است که توسط لومبروز بیان شد و بیانگر اوضاع و احوال مجرمینی است که تکامل نیافته اند و دارای سیر قهقرایی یا آتاویسم بوده اند. ابداع این عنوان بیشتر به خاطر نوع نگاهی بود که لومبروزو به افراد داشت که بیشتر نگاه زیستی و وراثتی بود در حالیکه نگاه فری بیشتر جامعه شناسانه بوده و به محیط توجه می نمود . وی در تأثیر عوامل بیرونی، محیط فیزیکی چون آب وهوا ، موقعیت شهرها . محیط خانوادگی چون روابط والدین، محیط اجتماعی چون محل زندگی و محیط اقتصادی چون بیکاری و فقر را مؤثرمی داند[34].»

به این ترتیب دیدگاه دکترین مکتب تحققی در خصوص نحوه برخورد با اطفال بزهکار به ترتیب ذیل است:

همانگونه که می دانیم مکتب تحققی مجرمین را به 5 دسته تقسیم می کند: 1- مجرمین بالفطره 2- مجرمین دیوانه 3- مجرمین اعتیادی 4- مجرمین اتفاقی 5- مجرمین احساسی. به این ترتیب طفل نیز می تواند مانند بزرگسالان در یکی از این تقسیمات قرار بگیرد یعنی همانگونه که یک بزرگسال می تواند مجرم احساسی باشد یک طفل نیز می تواند مجرم احساسی باشد پس هر شکل از ضمانت اجراها که در مقابل هر یک از این مجرمین قابل اعمال باشد در مورد اطفال نیز قابل اعمال است.

از طرف دیگر همانگونه که می دانیم طبق نظریه کلاسیک ها اطفال فاقد مسوولیت کیفری هستند، چون از مسوولیت تخفیف یافته برخوردار بودند. و این مسوولیت تخفیف یافته به خاطر پائین بودن درجة مسوولیت اخلاقی اطفال بود . ولی از آنجا که تحققی ها اصولاً معتقد به مسوولیت اخلاقی نیستند، علت معاف بودن طفل را از مجازات نه به خاطر مسوولیت تخفیف یافته بلکه به خاطر مجبور بودن وی مانند بزرگسالان به ارتکاب جرم می دانند.

علی رغم اینکه مجرمین مورد نظر مکتب تحققی نمی توانند مشمول انواع مجازاتهای کیفری گردند ولی دارای نوعی مسوولیت اجتماعی به سبب حالت خطرناک می باشند، که نتیجة آن اعمال اقدامات تأمینی و تربیتی است . و چون این یک قاعدة عام است فرقی بین اطفال و بزرگسالان قائل نمی شود و اطفال را نیز مانند بزرگسالان دارای مسوولیت اجتماعی می داند.

مبحث سوم: مکتب دفاع اجتماعی

مکتب دفاع اجتماعی زمانی پدیدار شد که دو مکتب قبل یعنی کلاسیک و تحققی نتوانسته بودندبه طور کامل مثمر ثمر واقع شوند.

مکتب دفاع اجتماعی تنها مکتبی نیست که مکتب کلاسیک و مکتب تحققی را مورد انتقاد قرار داد. منتهی به سبب ویژگیها و خصلتهای خاص آن در اینجا بررسی می شود. « در اصل دفاع اجتماعی به مکاتبی اطلاق می شود که از اوخر قرن نوزدهم خطوط اساسی سیاست جنایی کشورهای اروپائی را در زمینه مبارزه علمی با بزهکاری ترسیم کرده اند.[35]»

دفاع اجتماعی در دو معنا به کار می رود. یکی معنای عام و وسیع آن که قبلاً استعمال می شده و به معنی حفظ و حمایت اجتماع در قبال جرائم ارتکابی بوده است و همین تفسیر بود که سابقاً قضات را به سوی مجازاتهای سنگین و غیر انسانی سوق می داد[36]. و دیگری معنایی که امروزه کاربرد دارد و به معنی دفاع جامعه و سالم سازی آن از طریق باز پروری و اجتماعی کردن مجدد مجرمین ، بدان لحاظ که بزهکاران نیز مثل غیر بزهکاران انسان هستند و حق دارند که تحت تدابیر اصلاحی و تربیتی قرار گیرند. از طرفی باید بگوئیم که هر چند اصطلاح « دفاع اجتماعی» در مفهوم جدید آن به دفعات از سوی آنریکو فری در کتاب جامعه شناسی جنایی به کار رفته ولی این آدلف پرنس بلژیکی بود که در سال 1889 به کمک فن لیست آلمانی و وان هامل هلندی اتحادیه بین المللی حقوق جزا را پایه گذاری کرد و در دهة اول قرن حاضر تئوری مستقلی از دفاع اجتماعی را ارائه داد[37] . حال با این تفاصیل به بررسی دو شاخة اصلی مکتب دفاع اجتماعی و نحوة برخورد آنان با اطفال می پردازیم.

گفتار اول: مکتب دفاع اجتماعی افراطی

بنیانگذار این مکتب فلیپوکراماتیکای ایتالیایی است. وی معتقد بود که نهاد های کیفری مانند جرم، مجازات و ... باید از بین بروند و به جای آنها اصطلاحاتی نظیر ” نشانه های حالت ضد اجتماعی” به جای جرم و ” حالت ضد اجتماعی“ به جای مسوولیت به کار روند. زیرا نهادهای حقوق کیفری سنتی، ما را از رسیدن به هدف خود باز می دارند. وی همچنین معتقد بود که اصطلاحی نظیر” اقدامات دفاع اجتماعی“ و ” حقوق دفاع اجتماعی“ باید جایگزین مجازات و حقوق کیفری گردند. بر طبق نظریه گراماتیکا ، دفاع اجتماعی بیش از توجه به جامعه باید بهبود وضع مجرمین را در نظر داشته باشد و این بهبود از طریق اجتماعی کردن مجرم عملی گردد. در نتیجه حقوق دفاع اجتماعی باید جایگزین حقوق کیفری شود و واکنش جامعه در مقابل بزهکاری با مقیاس « ضد اجتماعی بودن» و نه « مسوولیت اخلاقی» آنان سنجیده شود. از طرفی وی معتقد بود که علت ناکار آمدی نهادهای سنتی حقوق جزا مبتنی بودن آنها بر فعل ارتکابی است، نه قصد و هدف واقعی متهم.

اما اینکه این مکتب چه اعتقادی در خصوص نحوة رفتار با اطفال بزهکار دارند باید بگوئیم که اطفال نیز مانند بزرگسالان می توانند دارای حالت ضد اجتماعی باشند پس در نتیجه اقدامات دفاع اجتماعی از جمله بازپروری می تواند این افراد را نیز شامل شود.

گفتار دوم: مکتب دفاع اجتماع نوین

پیشگام این مکتب آقای مارک آنسل از کشور فرانسه می باشد که روش متعادل تری در مقابل دیدگاه افراطی گراماتیکا پیش گرفت. این مکتب در عین توافق با دیدگاه افراطیون در بعضی جهات هیچگاه به نفی کامل مفاهیم جزایی معتقد نیستند. بلکه توصیه می کنند که حقوق کیفری موجود تحت هدایت علوم گوناگون بشری به سمت کمال پیش برود.

این مکتب بر خلاف افراطیون هیچ گاه حق مجازات دولت رانفی نمی کند. در اصل مخالفت این مکتب با زیاده روی و سدت گرائی در اجرای کیفرهاست. و سعی بر این دارد که در نوع واکنشهای علیه مجرم تنوع بخشد و زندان را تنها به عنوان آخرین حربه قبول دارد.

از دیدگاه این مکتب آزادی اراده و مسئولیت یک واقعیت اجتماعی و روانی است که توجه به آن برای اصلاح بزهکار ضروری است . منتهی آزادی اراده در اینجا بر خلاف نظر کلاسیک ها یک مفهوم فلسفی نیست بلکه یک مفهوم واقعی است . و از طرفی هدف از مسئولیت در این مکتب تعیین روش مناسب برای پیشگیری از بزهکاری است که ممکن است یکی از اقدامات تربیتی و اصلاحی و یا مجازاتهای متناسب با شخصیت مجرم باشد . از آنجایی که در این مکتب مسئولیت یک واقعیت روانی ـ اجتماعی است در مورد اطفال نیز بر این اعتقاد است که شخصیت واقعی طفل باید مد نظر قرار گیرد که در مواردی این شخصیت محتاج اقدامات اصلاحی و تربیتی و در مواردی استثنایی نیازمند مجازاتهای سنتی است .

2- به نقل از : صنیعی، ناصر، بررسی و شناخت بزهکاری اطفال در ایران ( پایان نامه دکترای علوم جزائی و جرم شناسی از دانشگاه تهران) ج اول ، ص 20

3-در این مثال کانت بیان می کند که اگر قرار باشد تمام اعضای یک جزیره ای به جای دیگر کوچ کنند و قرار بر این باشد که فردی محکوم به اعدام شود اگر چه از اعدام او فایده ای حاصل نمی شود ولی به دلیل اجرای عدالت باید او را مجازات نمود.

بزهکاری اطفالروند تاریخی مسوولیت کیفری اطفالجمعی بودن مسوولیت کیفری

برنامه ریزی احتیاجات مواد mrp

از مسئولیتهای مهم و اساسی در واحدهای صنعتی ، برنامه ریزی و کنترل موجودیها است فعالیتها گرد آوری شده با عنوان کنترل موجودیها همواره مورد توجه خاص مدیریت ، بخش کنترل مواد و سفارشات و مهندسی صنایع است سایر واحدهای صنعت نیز با توجه به اهداف و وظایفی که به عهده دارند هر یک به نوعی خاص ، سیستمهای برنامه ریزی و کنترل موجودیهای خود را با نظامها و استر

دسته بندی	برنامه نویسی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	123 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	115

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

فصل اول

1-1- تاریخخه برنا مه ریزی احتیاجات. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1-2- اهداف مطالعاتی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1-3-. حدود مطالعاتی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

فصل دوم

مفاهیم MRP:

2-1- تعریف MRP و جایکاه آن. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-2- نتیجه کیری از اهداف MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-3-عملکرد MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-3-1- طراحی MPS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-3-2- فهرست مواد اولیه قطعات( BOM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-3-3- فهرست موجودی انبار . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-4- دیدکاههای MRP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-5- ورودیها و خروجیهای MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-6- محاسن و محدویتهای MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-7-عوامل برنامه ریزی مؤثر MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-7-1- فاصله زمانی تحویل. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-7-2- ذخیره اطمینان در MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-7-3- سیاست سفارشدهی در MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

فصل سوم:

ارتباط MRP با MRPII و JIT:

3-1- رابطه MRP و MRPII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-2- توسعه MRP به MRPII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-3- اصول و اهداف سیستم MRPII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-4- MRP مدار بسته در سیستمهای MRPII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5- بخشهای وظیفه ای MRPII در مقایسه با MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-1- کنترل سطوح کارکاهی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-2- مالی و حسابداری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-3- خرید. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-4- بازاریابی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-5- مهندسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-5-6- توزیع. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-6- محدودیتهای سیستم MRPII در مقایسه با سیستم MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-7- اجزاء سیستمهای MRPII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-8- MRP و JIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-8-1- سیستمهای تولید به موقع (just-in-time) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-8-2- سیستمهای MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-8-3- سیستم بیاده سازی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9- ارزیابی عملکردهای مدیریت. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-1- مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-2- تقویت کار. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-3- TQM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-4- JIT TQM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-5- WCM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3-9-6- تکنولوژی تولید بهینه شده روش OPT. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

فصل جهارم :

مکانیزمMRP:

4-1- محاسبات MRP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-1-1- الگوریتم -محاسبات MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-2- ساختار چند سطحی عمودی و افقی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-3- تبدیل تقاضای ناخالص به خالص. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-4- انتقال دادن پیش زمان تولید. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-5- نمودار MRP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-5-1- پریود های زمانی Time Buckets. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-5-2- هماهنگی زمانی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4-5-3- علامت گذاری پایین ترین سطح BOM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6- تعیین اندازه دسته های تولیدی(Lot sizing) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-1- اندازه دسته ثابت. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-2- روش دسته به دسته. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-3- روش حداقل هزینه بر واحد. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-4- روش حداقل هزینه کل. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-5- بالانس کردن قطعه پریود. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-6-6- روش period order quantity)) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-7- ذخیره احتیاطی و زمان احتیاطی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-8- Firm planned orders. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-9- PEGGING. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-10- MRP در برابر نقطه سفارش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-11-کنترل تولید با حلقه بسته Closed loop manu facturing control. . . . . . . . . .

4-12- کاربرد MRP در برنامه ریزی تولید. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

فصل بنجم:

5-1- نتیجه کیری وجمع بندی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5-2- تعاریف و اصطلاحات. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5-3- فهرست منابع. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

مقدمه

از مسئولیتهای مهم و اساسی در واحدهای صنعتی ، برنامه ریزی و کنترل موجودیها است

فعالیتها گرد آوری شده با عنوان کنترل موجودیها همواره مورد توجه خاص مدیریت ، بخش کنترل مواد و سفارشات و مهندسی صنایع است . سایر واحدهای صنعت نیز با توجه به اهداف و وظایفی که به عهده دارند هر یک به نوعی خاص ، سیستمهای برنامه ریزی و کنترل موجودیهای خود را با نظامها و استراتژی های مناسب هماهنگ کرده .

در این میان وظیفه مسئولین و دست اندارکارن بخش کنترل تولید و موجودیها و مهندسی صنایع و مدیریت مواد و سفارشات آن است که با در نظر گرفتن اهداف و استراتژیهای کل سازمان و ضمن توجه به مجموعه عوامل و شرایط حاکم بر سازمان روشها و سیاستهایی را اتخاذ نموده و به اجرا در آورنده که دراقتصاد کل سازمان اثر مثبت داشته باشد .

درشرایط امروزی صنعت با استفاده از سیستمهای پیشرفته تر تولید سیستمهای انعطاف پذیر ( FMS ) و تولید به هنگام( JIT ) سعی می شود که سطح موجودی ها را در کارخانه پائین نگهدارند . با این حال هنوز سرمایه درگیر به صورت موجودی در بسیاری از شرکتها و کارخانه های تولید بسیار زیاد می باشد .

علیرغم هزینه های مرتبط با نگهداری موجودیها ، داشتن موجودی در کارخانه امری غیر قابل اجتناب می باشد . مساله مهم این است که هزینه های روبرو شدن با کمبود کالا و مواد اولیه و قطعات یدکی ، مشکلات توقف تولید ، از دست رفتن فرصت فروش کالا وکسر

شهرت سازمان را در برخواهد داشت . در مواردی ممکن است که ضرر و زیان های مورد بالا از هزینه نگهداری موجود بیشتر شود .

هدف اصلی برنامه ریزی تولید موجودی این است که با تجزیه و تحلیل شرایط و هزینه ها ، مناسبترین سیاستهای را برای سفارش و نگهداری موجودی در کارخانه بگیرند .

فعالیتهای برنامه ریزی تولید و کنترل موجودی ، همانگونه که از نامش معلوم است به دو بخش برنامه ریزی تولید و بخش کنترل موجودی قابل تجزیه است در بخش برنامه ریزی تولید ، برنامه ریزی سیاستها و شیوه های مناسب و اقتصادی برای تولید بهتر مشخص می گردد و دربخش کنترل موجودی نقش اجرا کننده و به کار گیرنده و نظارت روی موجودیها می باشد .

امور برنامه ریزی و کنترل موجودیها باید با همکاری و تبادل نظر نزدیک با حسابداری صنعتی ، بخش فروش و بازار یابی ، امور تولید بخش خرید و تدارکات و انبارها و به بررسی شرایط و تدوین سیاستها و نظام تولید و موجودی خود می پردازند.

سیستم برنامه ریزی مواد یک سستم اطلاعاتی برای هماهنگی برنامه های تفضیلی در سیستمهای تولید چند مرحله ای می باشد در این سیستم قطعات و مواد با توجه به محصول نهایی برنامه ریزی می شوند یا به عبارتی وابسته به محصول نهایی می باشند . در سیستم برنامه ریزی مواد ابتدا محصول نهایی را در نظر می گیریم ، سپس آن را به اجراء تشکیل دهنده اش تجزیه می کنیم و آنگاه با توجه به زمان احتیاج به هر یک از مواد و قطعات برنامه ریزی های لازم را انجام می دهیم . این سیستم به ما کمک می کند تا بتوانیم فعالیتهای مربوط به تدارک قطعات و مواد را مشخص و زمان انجام آنها را در طول برنامه تعیین کنیم . در این سیستم اجزاء تشکیل دهنده محصول شناسائی شده میزان هر یک از اجزاء تعیین و طول زمان لازم برای تهیه آنها موعد مقرر مشخص می شود یک سیستم (MRP) اساساً برای پاسخ به این سئوال طراحی می گردد که برای رسیدن به مقاد یر پیش بینی نشده در برنامه سالانه تولید ( MPS ) چه کالایی ، به چه مقدار و در چه زمانی باید خریداری یا ساخته شوند ؟

فصل اول:

1-1تاریخچه برنامه ریزی احتیاجات

MRP دراوایل دهه 1960 به عنوان یک رویکرد کامپیوتری به برنامه ریزی تدارک و تولید مواد در آمریکا شکل گرفته و کتاب راهنمای کامل آن در سال 1975 توسط ارلیکی منتشر گردید.
بدون شک تنکیک MRP پیش از جنگ جهانی دوم نیز به صورت دستی و به شکلی تلفیقی در بخش های مختلف اروپا بکار گرفته می شد. با این حال، آنچه که ارلیکی دریافت، این بود که کامپیوتر امکان بکارگیری کلیه جزئیات تکنیک MRP را فراهم ساخته و این امر تکنیک مزبور را در مدیریت موجودی‌های در جریان تولید بسیار اثر بخش می سازد.
طرح اولیه فوق برای بکارگیری کامپیوتری MRP، بر مبنای یک پردازشگر لیست مواد (BOMP) ایجاد گردیده بود. این پردازشگر، برنامه تولیدی اقلام والد را به برنامه تولید یا خرید اقلام جزء تبدیل می نمود. این امر با بسط دادن یا باصطلاح انفجار نیازمندی های محصول بالاترین سطح در طول لیست مواد (BOM)، به منظور تعیین تقاضای قطعات انجام می گرفت. سپس تقاضای ناخالص پیش بینی شده، با موجودی های در دست و سفارشات در طول افق زمانی برنامه ریزی و در هر سطح از BOM مقایسه می گردید. این سیستمها روی کامپیوترهای بزرگ(مین فریم( پیاده شده و در بخش های متمرکز بر برنامه ریزی مواد در شرکت های بزرگ اجرا می گردیدند.
با گذر زمان، نصب این سیستم ها در شرکت های مختلف گسترش یافت و به منظور افزایش دامنه عملکرد این سیستم های نرم افزاری، توابع عملیاتی متعددی به آنها اضافه گردید. از جمله توسعه های صورت گرفته بر روی سیستم اولیه می‌توان به سر برنامه تولید(MPS)، کنترل فعالیت تولید (PAC)، برنامه ریزی سرانگشتی ظرفیت (RCCP)، برنامه ریزی احتیاجات (نیازمندی های) ظرفیت (CRP)، و خرید اشاره نمود.
ترکیب مدول های برنامه ریزی یعنی (CRP,MRP,MPS) و مدول های اجرایی (یعنی PAC و خرید) و نیز ایجاد شرایطی که سیکل برنامه ریزی بتواند از سیکل اجرایی بازخوردهای لازم را دریافت نماید، منجر به نوع کامل تری از MRP گردید که به آن MRP حلقه بسته گویند. با اضافه کردن مدول های مالی خاصی به MRP حلقه بسته و همچنین توسعه سربرنامه تولید به منظور پذیرش وظایف کامل تری به عنوان یک برنامه اصلی یا مرجع و بالاخره امکان پشتیبانی برنامه ریزی بازرگانی از لحاظ جنبه های مالی آن، سیستم کاملی حاصل می‌شود که در واقع رویکردی یکپارچه را برای مدیرتی منابع تولیدی ارائه می دهد. این MRP توسعه یافته، برنامه ریزی منابع تولیدی یا MRP-II نامیده می شود. از سال 1980همچنان که پیاده سازی MRP روی کامپیوترهای کوچکتر و ریزکامپیوترها امکان پذیر می گردید، نصب سیستم های MRPنیز به روند صعودی خود ادامه می داد.
فراگیر شدن MRP ناشی از تلاش و به عبارتی جهادی است که جامعه کنترل تولید و موجودی آمریکا(APICS) در اوایل دهه 1970 به راه انداخت. نقطه تمرکز حرکت فوق در واقع ایجاد این باور بود که MRP یک راه حل مطمئن است، زیرا یک سیستم یکپارچه ارتباطات و پشتیبانی تصمیم گیری است که کلیه فعالیتهای تولیدی- تجاری را پشتیبانی می کند. همچنین بر این نکته تأکید می شد که لازمه موفقیت برنامه های اجرایی MRP، در اصل تعهد مدیریت و آمزوش کلیه نیروهای تولیدی می باشد. به این ترتیب نقش تکنیک های بهینه سازی مبتنی بر تحقیق در عملیات و علم مدیریت به تدریج کمرنگ گردید. آن چه مرتباً تصریح می شد این بود که مسائل واقعی موجود در صنایع، مسائل مرتبط با نظم، آموزش، درک و ارتباطات می باشند(نه مسائل عددی و بهینه سازی). این پیام که توسط APICS مطرح و تبلیغ می شد، از طریق گروه کثیری از مشاوران(که اغلب همچون حواریون آن بودند) در هر گوشه بازگو شده و از طرف صنایع کامپیوتر نیز که مشتاق گسترش کاربرد آن بودند چون پژواکی تکرار می گردید.
از جمله مهمترین عللی که منجر به استفاده گسترده از MRP به عنوان یک تکنیک مدیریت تولید گردید، استفاده آن از قابلیت های کامپیوتر برای ذخیره سازی و دستیابی به حجم بالایی از اطلاعات بود که این امر خود برای اداره هر شرکت ضروری می نمود. به علاوه سیستم MRP به ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های مختلف همانند مهندسی، تولید و مواد در واحد تولیدی کمک می‌کرد. به این ترتیب جذابیت MRP II نه تنها به خاطر نقش آن به عنوان یک پشتیبان تصمیم گیری مدیریت بود، بلکه از آن مهمتر نقش یکپارچه کننده آن در سازمان تولیدی بود که آن را حایز اهمیت می نمود.
امروزه تفکراتی در زمینه چگونگی یکپارچه سازی سیستم هایی از نوع MRP با محیط تولید یکپارچه کامپیوتر(CIM) و کفایت چنین سیستم هایی در مقیاسه با فلسفه های تولیدی جایگزین مانند تولید بموقع(JIT) و تکنیک های انحصاری مانند تکنولوژی تولید بهینه(OPT) چنین سیستم هایی، و نیز شکست های مکرر در دستیابی به مزایای وعده داده شده آنها، سئوالات متعددی در زمینه اثر بخشی MRP مطرح می گردند.

برنامه ریزی منابع تولید یا MPR II، یک مفهوم بسیار متحول کنند بود که از MPR ساده (برنامه ریزی نیازمندی مواد)ایجاد گردید و دامنه اش به تمامی بخشهای سیستم تولید کشیده شد. مفهوم MRP-II به سادگی از بحث مدیریت نقطه سفارش زاده شد و به تدریج به یک سیستم پیچیده در زمان ما تبدیل گردید.
در اواخر دهه پنجاه میلادی، بحث نقطه سفارش به مفهومی ساخت یافته تر تبدیل شد. نوعی بحث از تقاضای ناخالص و برنامه زمان بندی سفارشات. فقط یک مسأله کوچک وجود داشت: موجودی در دست در آن منظور نشده بود. تولید کنندگان شروع به ایجاد فرمولی جهت غلبه بر این مشکل نمودند. با تکمیل تدریجی فرآیند، ظرافت های بیشتری به آن افزوده شدند و سرانجام
MRP-II یعنی برنامه ریزی نیازمندی مواد مولد گردید.
در دهه شصت میلادی، قابلیت های کامپیوتر در ذخیره کردنBOM، باعث رشد بیشتر MPR شد. ولی بسیاری از متخصصان در همان زمان نیز روشن بود که MRP دارای قابلیت های بسیار بیشتری از صرفاً برنامه ریزی مواد می باشد. به تدریج این پرسش مطرح گردید که آیا نمی توان MPR را به دیگر مقوله ها در منابع تولید نیز بسط داد؟
از سوی دیگر، از آنجاییکه در آن زمان، تولیدات بر حسب واحد پول سنجیده می شدند، عده ای تمایل داشتند که سیستم جدید، مفاهیم مالی نظیر هزینه واحد محصول، واریانس و غیره را نیز در برداشته باشد.
و به این ترتیب بود که به تدریج،آنچه که امروز MRP-II می نامیم، پای به عرصه وجود گذارد. MRP-II ابزاری است برای مدیریت، پیش بینی و کنترل کردن منابع یک شرکت و محلهای سرمایه گذاری عملیاتی شرکت به عنوان یک مفهوم که روی یکپارچگی عملیات تولیدی تأکید دارد، MRP-II شامل ابزارها و فرآیندهایی است که بتوانند تقاضا را به برنامه تولید معقول تبدیل نمایند.

MRP با حلقه بسته، مرحله منطقی تحول MRP بود که منجر به یک سیستم کنترلی تولید گردید. MRP یا حلقه بسته شامل برنامه ریزی احتیاجات ظرفیتی و فیدبک کنترل کننده میزان پیشرفت برنامه تولید است. این نوع MRP،زمان بندی اصلی تولید را به فرآیند برنامه ریزی اتصال می دهد. MRP با حلقه بسته از برنامه احتیاجات مواد استفاده کرده و آنرا به برنامه نیازمندیهای ظرفیتی تبدیل می‌نماید. سپس میزان منابع مورد نیاز برای احتیاج MPS و MRP با ظرفیت در دسترس مقایسه می شود تا شدنی بودن برنامه بررسی گردد.
به محض دست یابی به یک برنامه شدنی، کنترل تولید در سطح کارگاه و نیز کنترل خرید به مورد اجرا گذارده می شوند. در این مرحله، عملکردهای واقعی تولید وتأمین مواد اندازه گیری می شوند و با برنامه مقایسه می گردند(حلقه بسته می شود). این فیدبک باعث می شود تا مدیریت قادر باشد تشخیص دهد که آیا نیاز به اقدامات تصحیحی وجود دارد یا خیر.
همانطور که بحث شد MRP از سه دیدگاه مختلف اما در ارتباط با هم مورد استفاده قرار می گیرد: هر یک زا این سه دیدگاه یک مرحله از توسعه MRP را در بر دارد. این سه دیدگاه عبارتند: 1. MRP-I
2. Closed loop MRP
3. MRP-II. Manufacturing resource Planning.
MRP-I مقدار واقعی، تاریخ نیاز و تاریخ صدور سفارشات برنامه ریزی شده را برای هر یک از مونتاژهای فرعی، اجزاء و مواد مورد نیاز در تولید محصول که در MPS لیست شده اند را محاسبه می نماید.
برنامه ریزی منابع تولیدی در واقع توسعه ویژگی های سیستم MRP است که به منظور پشتیبانی از سایر فعالیت های تولیدی و فراتر از برنامه ریزی مواد، کنترل موجودی، وکنترل BOM شکل گرفته است

1-2-اهداف مطالعاتى:

مدیران می دانند کیفیت ، پیروی از احتیاجات مشتری است ، حفظ و بهبود کیفیت سبب حفظ و افزایش مشتریان می گردد . وقتی که مشتری قابلیت محصول مورد نظرش را با قیمت نسبی ارزان بدست آورد ، رضایتبخش جلب می شود . به همین دلیل حفظ یا بهبود استاندارهای کیفیت و هزینه از دید مدیران تولیدی دو هدف اساسی تولید به شمار می روند مدیران با کاهش دادن هزینه های خرید کالاها و خدمات ، پول سرمایه گذاری شده برای موجودیها ، هزینه حمل و نقل و بسته بندی و جابجائی ، سقف ارزش کالاهای در شرف تولید ، مواد دور ریختی ، هزینه های تحقیق و توسعه ، و نیز با بهبود دادن استفاده از ماشین آلات و سایر تسهیلات ، استفاده از نیروی کار مناسب و …. می توانند به این و هدف اساسی و در نهایت به ( بهترین ارزش در نقطه مصرف ) دست یابند و بقا و توسعه تولید خود را در بازار تجارت تضمین کنند .

1-3حدود مطالعاتی:

با توجه به اهداف مطرح شده و با عنایت به عنوان موضوع تحقیق مواردی به شرح زیر مورد بررسی میباشند:

1-اصول و مبانی برنامه ریزی احتیاجات مواد

2-بررسی سیستم برنامه ریزی احتیاجات مواد و ارتباط ان با سایر موضوعات

3-تمرکز بر روی برنامه ریزی احتیاجات مواد و موارد استفاده ان

فصل دوم:(مفاهیم MRP):

2-1- تعریف MRP و جایگاه آن :

منظور از برنامه مواد ( MRP ) آنست که با توجه به برنامه تولید ، قطعات و موادی را که در حصول یا محصولات کارخانه به کار می رود به موقع و به اندازه مطلوب در اختیار کارگاههای مختلف قرار داده تا از یک طرف تداوم تولید حفظ و از طرف دیگر از انبار کردن بیش از اندازه مواد اولیه جلوگیری شود . بعبارت دیگر برنامه ریزی مواد مورد نیاز MRP روشی است که با یک پیش بینی برای تقاضای مستقل محصول ساخته شده شروع می شود و وابستگی تقاضا را به موارد ذیل تعیین می کند .

1 - انواع اجزای مورد نیاز

2 - نیازهای کمی دقیق

3 - زمانبندی سفارشات جهت تامین یک برنامه تولید

هر سیستم برنامه ریزی مواد اولیه سه وظیفه عمده دارد :

1 - کنترل و میزان موجودی و قطعات انبار ، به این معنی که میزان موجودی انبار از سطح ایمنی انبار ( SS ) کمتر نشود

2 - تعیین اولویت برای سفارش اجزاء و قطعات برای ساخت در داخل کارخانه ویا برای خرید و دادن سفارش .

3 - تعیین نیازهای ظرفیت تولید در یک سطح دقیق

2-2نتیجه گیری از اهداف MRP

پس بطور کلی نتیجه میگیریم که اهداف اصلی سیستم برنامه ریزی مواد عبارتند از :

1 - کاهش میزان موجودی انبار

2 - کاهش زمان تولید و تحویل کالا

3 - بر آورد زمان واقعی تحویل کالا

4 - افزایش بازدهی تولید

2-3عملکرد MRP

همانطور که میدانیم برای هر نوع برنامه ریزی سه مرحله اساسی لازم است داده ها ، فرآیندها و ستاده ها . حال به بررسی این سه قسمت می پردازیم .

مرحله اول : داده ها در MRP به سه گروه تقسیم می شوند :

الف ) برنامه تفضیلی تولید ( برنامه تقویمی MPS )

ب ) فهرست مواد اولیه ( BOM )

ج ) فهرست موجودی انبار مواد اولیه و قطعات

2-3-1 برنامه تفضیلی تولید ( MPS ) یا زمانبندی تولید : جوابگوی سؤال زیر خواهد بود . چه تعداد کالا باید در چه مدت زمانی تولید شود ؟ یا به عبارت دیگر در برنامه تفضیلی تولید میزان محصول و زمان تقویمی تولید آن در طول دوره برنامه مشخص می شود و برنامه تفضیلی تولید نیازهای اطلاعاتی سیستم برنامه ریزی مواد را تامین می کند . دقت و صحت برنامه مذکور برای سیستم برنامه ریزی مواد بسیار مهم است . پس می توان گفت:

تعریف MPS : برنامه اصلی هر شرکت برای تولید محصول MPS است . MPS محور فعالیتهای شرکت در زمینه مهندسی ، خرید ، ساخت ، فروش و مواد مالی است .

طراحی:MPS

MPS صورت یا بیانی است از آنچه که شرکت قصد دارد تولید کند. به عبارت دیگر MPSیک برنامه زمانبندی شده بر حسب مقدار و موعد تحویل برای اقلام سطح بالاست. اقلام سطح بالا ممکن است همان محصولات نهایی و یا یک پیکره بندی واقعی یا تصنعی از مواد در سطح دلخواه باشند. بدیهی است پیکره بندی تصنعی مذکور تنها به خاطر طراحی سر برنامه ایجاد می شود. مدول MPS برای تعیین بهتر استراتژی تولیدی، علاوه بر پیش بینی فروش، از اطلاعات موجود در زمینه سفارشات عقب افتاده در دسترس بودن مواد و ظرفیت، خط مشی مدیریت، اهداف شرکت و غیره نیز استفاده می نماید.
MPS،یک ورودی کلیدی برای فزایند MRP است و باصطلاح آن را به راه انداخته و هدایت می کند.بروز هر گونه خطا در MPS از جمله پیش بینی های ضعیف و مواردی از این دست، حتی توسط تحلیل های هوشمندانه MRP، مانند تعیین اندازه انباشته، محاسبه ذخیره ایمنی و زمانبندی مجدد قابل جبران نمی‌باشد. MPS باید در اهدافی که برای واحد تولیدی تنظیم می نماید، واقع بینانه عمل نماید. به عبارت دیگر، MPS نباید تنها فهرستی ارمانی(لیست آرزوها) از سطوح مطلوب تولید که توسط مدیریت عالی تنظیم گردیده، باشد.
صحت MPS، در طول افق برنامه ریزی متغیر است. داده های برنامه ریزی برای کوتاه مدت دقیق تر و صحیح تر می باشند؛ زیرا این داده ها غالباً متأثر از سفارشات واقعی مشتری، نیازهای انبار توزیع، و احتیاجات قطعات یدکی تعیین می گردند. تغییر MPSی که برای کوتاه مدت طراحی شده، به ندرت انجام گرفته و در واقع MPS کوتاه مدت باید به عنوان سفارشات برنامه ریزی شده ثابت در نظر گرفته شود.
همچنین در زمان بلندتری از افق برنامه ریزی، MPS از دقت کمتری برخوردار بوده و بیش از آن که متأثر از سفارشات واقعی باشد، بر پیش بینی ها متکی است. پیش بینی ها می توانند بر تجزیه و تحلیل روندهای تاریخی، در نظر گرفتن وضعیت اقتصاد و بازار، و نیز عملکرد رقبا مبتنی باشند. این پیش بینی ها ممکن است بازتاب بهترین تخمین افراد خبره در بازار بوده، و یا تجزیه و تحلیل
میانگین متحرک، هموارسازی نمایی، و تجزیه و تحلیل برگشت(رگرسیون) می‌توانند در بررسی داده های گذشته به منظور پیشگویی اینده مورد استفاده قرار گیرند. شخص یا گروهی که مسئولیت موقعیتی در میان سبد محصولات شرکت قرار می گیرد، آگاهی داشته و این امر را در فرایند پیش بینی مدنظر قرار دهند. مسأله اخیر به ویژه در صنایعی مانند الکترونیک و ارتباطات راه دور که دوره عمر محصولات شان درحال کوتاهتر شدن است، اهمیت بسزایی دارد.
نرم افزار مدول طراحی سفارشات دریافت شده مشتری، و رویه ای ساده برای ترکیب موارد فوق به منظور پیش بینی تقاضا را برای کاربر فراهم می سازد. با این حال کاربر خود نیز می تواند سر برنامه تولید را تعیین مشابهی مانند MRP با توجه به مقادیر سفارشات تثبیت شده(یا همان( MPS و موجودی جاری، انجام می گیرد. نتیجه این خالص سازی، بدست آمدن مقادیر دو نوع موجودی است که از آنها به عنوان موجودی در دست(یا موجودی پیش بینی شده) و موجودی قول دادنی یاد می شود. موجودی در دست از طریق موجودی اولیه به علاوه سفارشات تثبیت شده منهای کل تقاضا بدست می آید. همچنین موجودی قول دادنی بر اساس موجودی اولیه به علاوه سفارشات تثبیت شده منهای سفارشات انجام شده مشتریان محاسبه می شود.
تفاوت میان مدول MPS و رویه MRP در این است که تقاضاهای درون جدول MRP تنها از سر برنامه زمانبندی شده نشأت گرفته و نه از پیش بینی احتیاجات. این در حالی است که MPS آنجا که در این راه، نظرات طراح سر برنامه در شکل گیری MPS اثر دارد، لذا می توان گفت که MPS بدون دخالت طراح سر برنامه بر سفارشات ساخت و خرید تأثیری ندارد.

2-3-2- فهرست مواد اولیه قطعات ( BOM ) : فهرست مواد اولیه اطلاعات لازم در خصوص اقلام مورد نیاز برای ساخت کالا را در اختیار قرار می دهد و فهرست مواد و موجودی انبار در ارتباط با شماره قطعه ، میزان موجودی آن قطعه ، میزان سفارش قبلی ، اطلاعات هزینه مانند تهیه و نگهداری هر قطعه ور زمان انتظار جهت وصول سفارشات را ارائه می دهد یا به عبارتی این لیست نشان می دهد که اجزاء تشکیل دهنده محصول چیست و ترتیب ساخت آن چگونه است . این لیست شامل کلیه اجزاء محصول / ترتیب ساخت و تعداد هر یک از اجزاء برای ساخت و تعداد هر یک از اجزاء برای ساخت یک واحد محصول می باشد

اطلاعات مذکور معمولاً از نقشه های مهندسی و طراحی و نمودارهای عملیاتی محصول بدست می آید .

2-3-3-فهرست موجودی انبار مواد اولیه و قطعات : این فهرست در ارتباط با :

1 - شماره قطعه 2 - میزان موجودی آن قطعه

3 میزان سفارش قبلی 4 - اطلاعات هزینه مانند هزینه تهیه و نگهداری هر قطعه

2-4- دیداههای MRP:

MRP از سه دیدگاه مختلف اما در ارتباط با هم مورد استفاده قرار می گیرد. هر یک از این سه دیدگاه یک مرحله از توسعه MRP را در بر دارد. این سه دیدگاه عبارتند از:

1) MRP- I

2) Closed loop MRP

3) MRP- II .Manufacturing resource planning

(شکل 1) ارتباط ما بین این سه دیدگاه را نشان می دهد . MRP - I قسمتی از MRP با حلقه بسته است که آن نیز خود جزئی از MRP-II می باشد. MRP-I مقدار واقعی، تاریخ نیاز و تاریخ صدور سفارشات برنامه ریزی شده را برای هر یک از مونتاژ فرعی، اجزا و مواد مورد نیاز در تولید محصول که در MPS لیست شده است را محاسبه می نماید.

برنامه ریزی احتیاجات مواد mrpMRP در برابر نقطه سفارشبالانس کردن قطعه پریود